Mizo zínga mitdel hla phuah thiam, Pathianin a hman êm êm, khaw ëng hmu thei lo chunga Zion tláng thlìrna mit vár êm êm si kan neih zíngah “Phungrual an tîn ang a,” “Lungngaihna sual tinréngten min hual a,” “Min lo hmuak ang Lal lukhum sinin” tih te leh hla dang 40 vêl phuahtu Laithangpuia (1885–1937) leh Suakliana (1901–1979) te hi, kan hla kûngpuiho zíngah pawh tlar hmasaa thu tùr an ni ngei ang. Tûn tuma kan sawi tùr chu “Kan nghâk reng che kan Lal ber” hla phuahtu Suakliana chanchin leh he hla a phuah chhuah dàn ropui tak mai hi a ni.

Suakliana hian hla 300 chuang phuaha chhàl a ni a, hriat chian theih erawh 128 a ni. A thlàn lungah chuan hla 150 aia tam phuaha ziah a ni thung. Kristian Hla Bu hluiah leh tùna kan hman laiah hian a hla phuah pariat ve ve seng luh an ni a; sak hlawh tak takte an ni hlawm. Hêng—“Aw, tûnah chanchin mak tak chu” (KHB 77), “Aw Chhandamtu, sual leh buaina kârah hianin” (KHB 78), “Hosana ti zêlin aw, Haleluia! Amen” (KHB 116), “Aw, hmangaihna ka sawi thiam lo, nâ ka ngawi thei lo” (KHB 148), “Hming dang zawng zawng aiin a mawi ber Lal Isu-a” (KHB 164), “Jerusalem Zion khawpui chu thlîr teh u” (KHB 194), “Kan nghâk reng che kan Lalber” (KHB 453) te leh “Van chung sâng taka Lal Isu” (KHB 522) tihte hi an ni.

Hrángkûnga Sailo leh Lalzîki te fa pasarih (mipa paruk leh hmeichhe pakhat) zínga a upa ber Suakliana hi tâwi tláng pang Maite khuaah kum 1901 khán a lo piang a. An chhúngkua hi chhúngkaw pém kual nasa páwl tak an ni ngei ang. Naupang të a nih laiin Maite khua atangin Chhipphírah an pém a. A tàwi záwngin an pèm kualna khuate heti hian sawi mai ila: Maite, Chhipphír, Bualpui (S), Kânghmun, Lungráng, Tuichang ràl Sialsír khua, Riangtlei, Lianpui (Mualbâwk), Vanzau (Lianpui an khâwmna), Zemabâwk-ah te an pém kual a. A hun tàwp erawh chu Lianpui-ah a hmang liam a ni.

Naupang të a nih lai hian Zoram dung leh vängah Kohhran a ding chho tan a; Kristiana inpe pawh an vung lai a ni. Suakliana pawh hi naupang të a nih laiin kohhranah hming a pe ve a. A pa erawh Pathian thu awih lo mi a nih avàngin harsatna pawh vawi duai lo a tâwk thìn. Mahse, a rinah a chiang a, amah Kotu a hre chiang a, a nghîng ngai eih lo.

Kum 1928-ah a puzawnte khua, Bualpui (S)-ah Suakzâwni nèn kohhran dàn thianghlimin an innei a; he khua atang hian rawngbàwlna pawh a tan a ni. Hemi kum hi Kânghmun Mélvéng-a an pèm kum a ni a. He khuaah hian a dam chhúnga a hun tawn pawimawh tak tak pawh a tawng. Kum 1930 khán (Chhipphíra an awm lai tiin mi thenkhat chuan an ziak) a mit vei lam chu hmawlh tè-in a hawlh chhe hlauh mai a. Chumi hnu lawk chuan an khuaah mit na hrî a léng vak mai a; a mit ding lam pawh chu a na ve leh ta a, a khaw hmuh pawh a paw chuai mai a. Chhùn ëngah pawh tiang hawl a ngai a ni. A hnu kum 1932 vêl khán Sèrkàwn damdawi inah phai atanga mit zai thiam daktawr, Dr. Chandrakuna a lo kal a. Chu daktawr chu a pan ve ta a. A naupan laia hmawlhte-a a hawlhna chu vawi hnih lai a zaisak a. Ni li hnua an han phelh chuan a khaw hmuh chu a fiah lo zual tlat mai! A mit naute pawh chu a paw lehzual ta vek mai a. Beidawngin an hàw a; a hnu lawkah a mit pawh chu a del hlen ta a ni.

Kum 1929–1931 inkár vêl, Kânghmuna an awm lai, favàng laiin ni khat chu a paten an inah zú an in leh dáwn a. Suakliana chuan atán ina awm ve chu thil tih àwmah ngai loin lo lamah a fehsan a. Chutih lai chuan a inngaihtuah lungpuam a. Dam ve mana khaw ëng hmu thei loa awm chu hrehawm a ti a, Pathian pawh a dem lek lek hial a ni. A suangtuahna chu kal thui zêlin “Sual bul” te a han chhui thleng a. Sual delh beh avàng chuan a khaw hmuh pawh a lo thim zual sauh a. A mangang ta lutuk chuan Pathian au-in a tawngtai ta chiam mai a.

A tawngtaina chu chawp leh chilh tak meuh meuhin Pathianin a rawn chháng ta a. “Aw” a hre ta! Pathian chuan, “Nangma lam chauh i inngaihtuaha i lungngai a nih kha! Nang aia rethei hi khawvêlah hian an tam asin,” tiin Calcutta khawpuia kutdawhte a hmuhtír a. Chuta tang chuan a thlìrna a lo dang ta a. Chûng mite chuan Lal Isua an lo rin ve theih nán a tawngtai a, a tap vak vak a. Ni hnuaia awm zawng zawng hi thim lal thuneihna hnuaia awma lungngaih hrehawm nasa tak tuara tap chuah chuahin a hmu ta a. Lal Isua tlante an ni ve tho si a; mahse, hremhmuna an kal tùr chu a ngai ngam lo a, a vei lutuk chu a tap a tap ta mai a.

Thlám atanga lo mawng lama a kal laiin mihringte sualna avànga thlai leh nungchaten an tawrh nasatzia te, lungngai taka Pathian lo kal leh hun an nghah thute chuan a thinlung a luah khat a. Chutah, chawp leh chilhin, hla thu, a thlûk zawng zawng nèn a rawn piang ta! He hla, Mizote awm chhúnga sak bàn ngai tawh loh tùr,

“Kan nghak reng che kan Lal ber,
Khawvêl hrehawm thim hnuaiah;
I buatsaih Salem khawpui, aw, ka ngai tawh mang e;
Khawvêl; hrehawmna leh thim hnuaiah léng mah ila,
Hmangaiha min zawngtu chu ka ngai bâng thei lo ve…” tiin a phuah chhuak ta a ni.

Lo mawng lam buh kárah chuan amaha “Haleluia! Amen!” tia zuanga lám chungin a hla thar chu sà-in Pathian a fak nghâl a. Buh küng chhe tùr pawh pawi sa loin a lám kual nasa hle mai a. Chutah vànte chu lo inhawngin vàn mipuite chuan, “Thianghlim! Thianghlim!” tiin an lo thlâwk ni hian a hmu ta zêl a. A hring nuna harsatna tinréng hmanga sual thimin a beiseina ëng chhê të tih mih a tum lai chuan, a auh Pathian chuan hla thar hmangin a rawn páwl a, hlimna leh làwmnain a lo khat ta a ni. 

Mitdel tán phei chuan khawvêl hi a thim zual a. Suakliana phei chu a mit a del a ni satliah lo a, a pa, ring lo miin nasa takin a rawngbàwlna a ti buai bawk a. A tán chuan, “Van ropui, Eden thar nuam; lungngaih awm tawh lohna hmun” thlen hlàn chu a nghahhlelh awm zual dáwn bîk êm êm mai a. “Aw eng­tik nge ka thlen ve ang, I chatuan lalna ram, êng mawi nuam tak chu!” tia, vàn hmun ropui thlâkhlelh vànga lo mawnga a làm chiam mai chu a mak lo ang!

Works Cited:
• Kristian Hla Bu, 18th (Revised) Ed., Swapna Printing Works Pvt. Ltd., Kolkata, 2005 
•Chhakchhuak, Tlanglawmkima. Kan Nghak Reng Che Kan Lal Ber. Meichher. April, 2023.
https://rohmingatungchaw.blogspot.com/2020/05/suakliana-thlan.html. Accessed: 28 Oct. 2029; 7.05 a.m.
https://www.timesofmizoram.com/2020/08/kan-nghak-reng-che-kan-lalber-suakliana.html. Accesed: 29 Oct. 2023; 7.10 a.m
http://zofahchhangte.blogspot.com/2017/08/2322017-mitdel-mit-var-suakliana.html.Accesed: 29 Oct. 2023; 7.15 a.m
• https://www.vanglaini.org/article/72115. Accesed: 29 Oct. 2023; 7.18 a.m