Mizoram Board of School Education (MBSE) chuan High School Leaving Certificate chu February 17, 2023-ah tanin March ni 15-ah hmáwr an báwk a. Ka lo hriat ve thin dàn chuan examination zawh ní atanga ni 50-naah results tih chhuah tùr a ni. Chuti a nih chuan a ni 50-naah chiah MBSE hian results hi an ti chhuak a, an fakawm hle mai.

Kumin HSLC results hi a tha thawkhat viau a. A chhan pakhat chu kumina páwl 10 exam-ho hi hri léng avànga zirna ina páwl riat zir mûmal loho kha an ni miau a. Zirtírtu nih ve loh chuan an thiam loh dàn hriat thiam a har viau ang. Chutih rual chuan, Matric results chhuah apianga ka rilrua riak ziah thin chu, “An ti tha nge an thiam?” tih hi a ni.

Subject zawng zawnga letter mark hmu kan nei teuh zêl ta mai hi “mak” tihna chen ka nei thin a; top 10-ah pawh an inhnawh leng tawh lo a nih hi maw le! An thiam ta viau nge ni ang aw…? Kan hun lai, han ti ve khang kha-láng ila, Plus 1 kan tih thin, Class XI awm tan tirh tê, 1996 chho leh a hma lam kha chuan language subjects—English leh MIL (Mizo/ Nepali/Hindi, etc) tea letter mark hmu kha an awm ngai mang lo a ni a; thil theihah pawh kan ruat ngãi lo a nih thin kha. Mahse, tûn hnu hi chuan, letter mark an hmu ta sup sup kum tin ta mai a; hêng subject-tea letter mark an hmu suau suau ta mai mak kan ti tawh lo hi “mak” ka ti ta riau a nih chu!

A bîkin Mizo subject lo sawi ta ila. Kumin results-a a ti tha ber khân mark thumin full mark a pha lo a; a thiam àwm cher cher ngei mai. Hêng zawhnate hi ka lo inzâwt ve mai mai thin: Mizo-a letter mark hmu ho khân ziah zawm tùr leh ziah hran tùr te, punctuation zawng zawng te, spelling zawng zawngte a dik thlapin an ziak ang em le? Lehkhabu chhuah tùr edit-tír tlâk an ni ang em? Ni tin chhuak Mizo chanchinbu hi pè ila, a dik lo lai thaitír an ngam ang em? Thu leh hla lama ka thianpa, ka putea ni bawk TC Jonunsanga chuan, ‘Mak ka tih fo chu, kan zirlaiten Mizo subject-ah letter an hmu zawih zawih a, a lâwmawm. College leh Higher naupang thuziak/essay ka endik ve ta nual. Mizo tawng ziah an thiam lohzia chu mak tak a ni. Matric exam hi engtin nge an en aw, ka ti neuh neuh thin. Ziah dik hi chhànnain a keng tel lo em ni zâwk le?’ a ti hial.

Board exam-a tih that hi a pawimawh êm êm—zirlai tán pawh, sikul tán pawh. Zirlai tán phei chuan zirna chhunzawmna tùr atán a aia pawimawh a awm lo hial maithei. Sikul tán pawh, a bîkin mimal enkawl sikul tán a pawimawh lehzual ngei ang. Chutih rual chuan, zirtírna hna kum 20 dáwn ka thawh hnu hian zirlai tha ka tehna chu, ‘Páwl 10 an chhuah hnu kum 10-ah eng nge an nih?’ tih hi a ni ziah.

A dik dika dikin han sawi ta bawl bawl ila, question hlui atang ringawt paw’n, pass-na tùr ngawr ngawr hi chu a inhrilh theih alãwm. ‘Hei hi chu zir suh, nikumah a chhuak/ Hetiang zawhna hi chu Board-ah a chhuak ngai lo/ Hei hi bye-heart tawp la, mark 5 pu-in a rawn chhuak ngei ngei ang…’ tih thei ang chi hi subject tinah hian a awm ve a. Mathematics-ah phei chuan, mark 5 pu-a rawn kal tùr zawhna pathum hi, a nambar chiah chiah chu a hriat theih hauh loh a, a chhuak tùr ang hi chu a hriat ve theih a nia—belh leh paih, puntír leh sem leh hmun (times) thiam chuan! 

Mahse, chutianga lehkha zir chuan ram ropuiah zirlai a thlen lo ang. Subject dangah pawh, ‘a chhuak thin chi chauh’ zir thin chu, nakin zêlah a buai tho tho ang. Quality tel miah loin, sáng taka lang angin a ti tha ve viau ringawt thei—thiam tak tak si loin! Hei hi zirlai tána túr hlauhawm tak a ni.

Hei lo pawh, túr hlauhawm dang a la awm. Mimal enkawl sikul thenkhat, sikul hming that loh hlauh luat vànga páwl kua atanga páwl 10 zirlai zìr lâwktír thin an awm an ti! Board exam-ah a tih pawh an ti tha kum tin hle thin an ti bawk! ‘Chutiang sikul hotute chuan Board exam hmachhawn tùr an zirlaite chu, sikul kum (academic session) tàwp dáwnah an zirlaite, tih luihnain hostel-ah an khung ngei ngei thin,’ an ti lehzêl. Kei chuan hetiang sikulah hian ka fate ka luhtír hauh lo ang! Ka zawhna chu hei hi a ni: ‘Páwl kua ni na nâ nâ, eng vàngin nge páwl 10 zirlai a zir ngawt ang a? Engtikah nge páwl kaw zirlai chu a zir ang? Páwl kaw zirlaiin a hriat tùr kha engtikah nge a hriat ang?’ Hei hi mi sawi ka hriat a ni a; a tak tak a nih chuan an sikula zirlaite tán a vànduai thlâk hle ang.

Sikul sawi tâkah chuan St. Paul’s HSS saw fak lawk ka duh. Kum hei leh chen Mathematics subject ka lo zirtír ve hnu hian anni sikul aia tuition rawn kal hnem sikul mal sawi tùr ka hre lo; anni sikul aia activities ngah pawh. Anni aia hah sikul dang zirlai hi awm tak maw? ‘Anni chu zirlai tha tha an thlang thei a,’ kan ti teh fo a. Catholic kohhran member leh Tlángnuam véng miten quota an nei tihte hi hriat ve a tha. An sikul environment leh an kal phung (system)-in a zir tlat tawh a, zirlaiten thiam loh neih hi an thiam lo! Tin, Mizoram chhúnga Catholic enkawl sikul zawng zawngten, term leh revisional exam-ah zawhna inang (common question) an chháng thin a; tunge zawhna siam tih pawh an hre ngai lo. Text bû-a awm zawng zawng kha an hriat vek a tûl—Board-a chhuak thin chauh lo pawh. Khawi lai sikul anga Board exam-a pawimawh vak lo tùr zir loh (omit) ve ngawt ang kha a thiang tlat lo. Chu chuan zirlaiteah inrintâwkna a pe lo thei lo a ni.

Kan sawi tawh ang khán kan Matric marksheet hi zirna in thaa admission kan hmuhna leh hmuh lohna a ni thei miau a. Chutih rual chuan nakina kan nihna tùr erawh a ni ber lo. Kan IFS officer chhuanvàwr leh thu leh hla lama kan mi ril, L Keivom pawh kha Algebra avànga Matric su nawn tlut tlut a nih kha. A chhuah hnuah a subject thiam loh Mathematics ber a awm loh hnuah a kãng awk awk a, Indian Foreign Officer hial ni theiin India sorkar tán palai hnà a thawk zui thei a nih kha!

Nikum July 6 khán kum 2009-a Chhattisgarh cadre atanga Indian Central Service-a top 10-a lang pha, IPS leh IAS duh thlang thei, IAS thlang ta Awanish Sharan pawh hi, nikum July 6 khán a pawl 10 Marksheet tweeter-ah a tweet a. 1996-a Bihar School Examination Board hnuaia páwl 10 a exam-naah 44.85% chauh a hmu a; Mathematics-ah a ti chhe ber a, full mark 100-ah 31 chauh a hmu (pass mark 30) a nih kha!

Sawi tùr ka va ngah êm! A tàwp lam hnaih a ngai tawh si! Páwl 10 pass tharte tán, thu khàr dáwn ila. Distinction leh Ist division-a pass avàng ngawta tuina ni miah lo Science lâk ve ngawt te hian mi a vaw chhe thei tih hriat a tha hle mai. Tûnah, dinhmun sángah ding rih lo mah ila, beidawng lo leh thawhrimna, tumruhna nèna kan kal zêl chuan, nakinah khítah kan la awm thei tih i hria ang u. Páwl 11 atangin kan career a intan dáwn tih hriain, kan tuina ber leh kan thiam theih ber subject thlang ila. Thiam loh leh tui lohzáwng zir zawng a hahthlâk duh êm mai! Mi tin mai hian tuizáwng kan nei vek a; kan tuinaah chuan kan lo taimai thei vek tih hriain, kalna tùr stream thlan leh subject combination thlanah fímkhur ila, mi thiam leh zirtírtute ràwn i hreh lo ang u.

Páwl 10 pass thar zawng zawngte ka lawmpui che u a; in kal zêlna tùrah duhsakna ka hlàn a che u. Tin, tùna hlawhtlinna la chang lo pawh, beidawng loa hlawhtlinna chang ngei tùra tan la sauh sauh tùrin ka sáwm bawk a che u.