‘Little Boy’ chhilh hnu Hiroshima thawh chhuah leh dàn
Zirsangkima - Jul 14, 2025

Indopui II-na

Mi tam zâwkin kan hriat hnu mah ni se sawi nawn leh ang aw… Khatia Indopui II-naa Japan rál a’n lian tak tak kha chu, US President Franklin D. Roosevelt leh a hote lú a hai map mai a, khawchhak lam “map” an kâwk an kâwk mai a nih kha! Chutah, US sipaiho rálmuan lai tak, kum 1941 December 7, Pathianni zíng dár 7:30-ah Japan rál lianin chêt an rawn la thut mai a le! Sipaiho inkulhna Pearl Harbor chu namén loa nasaa beih a ni. Roosevelt-a thinrim lutuk chu a puak keh lo chauh a nih kha!

Atom bomb chu le!

President thinrim lutuk chuan US a ngawihtír mai mai thei ta lo! Director of Los Alamos-a tang lai, “The father of the atomic bomb” tia sawi zui tâk, J. Robert Oppenheimer leh a hote chuan, Hitler-a páwl Nazi hmalâkna duh loa US-a pém ta, Juda phicisist ropui Albert Einstein-a “Theory of Relativity” beh chhana hmangin atom bomb siam chu an tum ta a; “Project Mahattan” tiin an ko. A rûka thil ti kha an ni rêng rêng a. “Manhattan Project” hnuaia “Project Y” chu New Mexico-a Los Alamos hmunah bunin, bomb hlauhawm chu an siam ta. July 16, 1942-ah an en chhin a nih kha.

Khami tuma an chêtna kha a na ngang a ni ang—J Robert Openheimmer ngei paw’n “Bhagavat Gita” (Hindu sakhaw lehkhabu)-a Lord Krishna thu sawi a chhâk chhuah hial a nih kha—“Tûnah chuan mitthi ka ni ta—khawvêl ti chhetu tùr chu!” tih thu kha! 

Atom bomb siam tùra an budget kha a sáng è—US dollar billion hnih a ni hem mai! Chhût mah teh, kum 1941-a billion hnih tam tùrzia mai chu!

Vànduaithlâk takin President Rossevlet-a chu April 12, 1945-ah stroke vàngin a boral thut. Vice President S Truman chuan a ai a rawn awh nghâl. Ani kha Russia President, Stalin-a nèn conference-ah an lo inkàwm khang kha lang hman a! “Manhattan Project” a lo sawi zuah zuah pek! Ani Stalin-a lahin a spy hnên atanga US bomb siam tum thurûk chu a lo hre ve lehzêl! Mahse, thil pawi a thleng hman lo hlauh!

Lêt leh lawk ila…

A hma daihin Germany-a Hitler-a páwl Nazi hmalâkna duh lo êm êmtu, Hungarian physicist Leo Szilard-a chuan US tána nuclear rálthuam neih vat a ngaih thu, khatih laia scientist hmingthang bera ngaih, US-a ráltlän Albert Einstein-a hnênah a lo hrilh tawh a. Anni pahnih hian Hitler-a hmalâkna chak tak mai chuan Europe ram pum mai chu a thu hnùai vek an hlau a ni. Hetih lai hian uranium tam tham takin “nuclear chain reaction” a siam thei tih hmuh chhuah a nih tawh a. Germany chuan an ram lâk tawh atangten uranium an thiar tlut tlut tih an hria a. Chutiang rálthuam hlauhawm siam tùr chuan German physicist-te pawh an inzir mék nia an hriat avàng leh, US tán chu thil chu a hlauhawm hle dáwna an hriat avàngin US chu inrál ring se an duh a. Leo Szilard chuan President Roosevelt-a lehkha tùr chu duangin Einstein-a’n hming a ziah hnan a. Kum 1939 August ni 2-ah chu lehkhathawn—lehkhathawn pawimawh tàwpkhâwk—“Einstein-Szilard Letter” an tih chu US President hnênah an thawn ta. US chuan Albert Einstein chu he atom bomb siamnaah hian a inrawlh an phal ve tlat lo! Mahse, a thil hmuh chhuah erawh an hmang tangkai narawh e. “Little Boy” leh a hna thawh.

Aw le, kan thupuiah lût tawh ang. 

Kum 80 liam ta, kum 1945, August ni 6, zíng dár 8:14 (Hiroshima hun) a ni. Uranium bomb hlauhawm, quintal 40-a rit “Little Boy” phurtu, Superfortress, “Enola Gay” tia koh chu pilot, Col. Paul Tibbets leh bomb thlâk tùra ruat, Thomas Wilson Ferebee te chuan Hiroshima khawpui chung a thlen ta. A tùl thuta tanpuitu tùr leh thla latu, “The Great Artiste” leh “Necessary Evil” tia an kohte pawh Col. Paul-a sírah an thlâwk ve zêl a. Pilot puitu tùr co-pilot an phur tel ve ve bawk.

Mihring 3,50,000 vêl chènna, Hiroshima khawpui chung metre 9467-a sáng atangin Thomas W Ferebee chuan, ‘Phîn darh vek rawh! (Bomb away!)’ tiin 6-kilotonne-a chak “the Little Boy” chu, zíng dar 8:15-ah chiah chiah a thlâk thla ta a le! Second 43 chhúng boruaka a thang hnuah Hiroshima khawpui atanga metre 600-a sáng, Aioi Bridge chungah a puak ta! Lei thlen hmaa an puahtírna chhan chu, Hiroshima khawpui chu atom bomb hna thawh—boruak chhe lutuk chuan tuam vek se an duh vàng a ni.

Atomb bomb nge nge—a hna thawh dàn a dang kher mai! Chawp leh chilhin mihring 78,150 (vêl) an thi nghâl. Êng nasa lutuk leh mei khu nasa lutuk chuan a thlâktute ngei ngei pawh chu a ti mangang hman hial! Thlawhna chu rei lo te chhúng thunun theih a ni lo. Vànneihthlâk takin darkár 13 hnuah an thlawh chhuahna hmun an thleng leh thei hräm.

Bomb puah atanga minute pawh a rial hmaa Hiroshima khawpui boruak chu hetiang hian sawi ta ila: Aizawl khawpui hi a lum lai berin 35º C a hawlh pha ngai meuh lo. Mahse, khatih laia Hiroshima boruak lum lam kha 3,980º C a ni pha!

Chutah, thlipui lum lutuk rawn thawk chuan second khata metre 440-a chakin khawpui chu a tuam chhuak hlup nghâl bawk a. Bomb-in a denna atanga mél khat bial chhúnga in ding zawng zawng  chu a tlu fai deuh vek! Bomb hna thawh leh kângmei vànga in tlu zât chu, in ding zawng zawng zaa 97 niin an chhût! Mitthi zât chu pung zêlin, kum tàwpah meuh chuan mi 1,40,000 vêl thi anga chhût a ni!

Naupang thu sawi ngaihnawm

Hiroshima-in beih a tawh tuma dam khaw chhuak Keiko Ogura-i, khatih laia kum riat mi lek thu sawi hi a ngaihnawm ngawt mai: ‘Kan khua chu ka en a, ka pian leh ka sei lenna chu bomb chhiat a ni ta nuai mai! Ka thil hmuh kha ka hre thiam lo! Kan khaw kianga tláng atangin kan in leh a vêl chu ka thlír a; awihawm loh khawpa sawp chhiat a ni. Khawpuia buil­ding zawng zawng chu leiah an bawk chhe nuai vek mai a! Bomb pakhat lekin hetiang hian min sawp chhe vek a maw!?’ tiin Ogura-i hian a sawi a.

A vêla mei kàng hlaua tlän chhia te pawh a hmu. Vun thlêr vek mai te, an thawmhnaw hâk atang chauha an nihna hriat theih chauh te a hmuh chuan a tap ve zawih zawih ngei ang! An hmaah ngei kùnin an thi lai a thlír tehrëng a nih kha!

Hetianga nasaa tuar si hi, an tho chhuak leh vat! Chu chu chanchin ngaihnawm lai tak pawh a ni. Kum ruk chhúng leka an thawh chhuah leh dàn hi thil mak a tling a ni.

Hawh u, “Hiroshima thar” i din teh tak ang u…

Hmalâkna hmasa: An tih tùr leh an tih theih hmasa ber chu, la thi ve lo zawn hna a ni. Theih tâwp chhuahin an thawk nghâl. An inkal pawhna rél kawng leh motor kawng zawng zawng bomb darhsak vek an ni. Mahse, ni hnih hnuah Hiroshima leh Yokogawa inkal pawhna rél kawng chu an siam tha leh vek hman a; ni thum chhúngin motor tlàn theihna tùr kawng an peih hman! Tui pump te chu tih chhiatsak an ni a; a siam that leh nán ni li lek a duh!

November 1945-ah Japanese sorkar chuan “the Agency for the Reconstruction of Affected Cities” a din a; December 30-ah Cabinet Ministers-ten “Basic Reconstruction Policy” duang nghâlin khawpui chei that hna an thawk nghâl. Kum li hnuah Hiroshima (leh Nagasaki tán a then a zár) tána hman tùr bîk dàn, “Peace Memorial City and Construction Law” chu duan chhuah a ni bawk a; chak takin hma an la zui nghâl a. Sorkar leh tlàwmngai páwl hmalâkna sawi tùr a la tam ang; a thui lutuk dáwn e.

An tho chhuak e!

Kum 1960 chho a rawn inher chhuah meuh chuan Hiroshima chu ropui taka din that leh a ni ta! An khawpui chu chei that var ang mai a ni leh hman a nih chu!

Khawpui din thar hna thawktu zínga a hming sawi hmaih theih miah loh chu, Shinzo Hamai a ni. Ani hi kum 1947 – 1951 chhúnga Hiroshima Mayor a ni a; a hnu kum 1955 – 1959-a Mayor hna thawk tùra thlan nawn a ni leh bawk. Shinzo hian Hiroshima din thar leh hna hi namén loa thawkin khawpui din thar leh nána an thluak búr ber a ni hial ang chu. Ama iráwm chhuaka din, vawiin thlenga Hiroshima khawpui “Peace Memorial City” tih pawh hi ama duan chhuah a ni nghe nghe.

Kum ruk chhúngin … engtin?

Dam chhuakte an tangrual a; sorkar tanpuina leh hna thawh an thláwp tlat a, “Kan chhe reng dawn lo!” tih an thupui miau a. Khati khawp khán radiation leh natna hri râpthlâkin chîm mah se, an tuar lui tâng tâng a; an tuar chhuak ta a ni! Vawiina “A Peace Memorial City” tih hming an púte hi an inhmeh ka ti asin!

Tlipna

Hiroshima leh Nakasaki ka ngaihtuah apiang hian mahni ka inngaihtuah chhuak thìn—sawp chhiata awmin sual beihin awm fo mah ila, “Ka dam leh dáwn, ka tho leh dáwn!” tih hi ka hla thlan a ni fo. 

Khawvêla chhiatna nasa ber tuartu ram chu Japan a ni; mahse, chawhruala khawvêla dam rei ber ram an ni tlat! Keini pawh, kan ram, kan khawtláng, kan véng, kan chhúngkua, keimahni ngei pawh hi—sualna chi hrang hrang hmanga sawp chhiat ni tawh mah ila, kan tuma kan duh tak zet a nih ngai chuan, kan tho chhuak leh thei a ni tih hi, Hiroshima khawpui tuam dam leh a nih dàn atang hian zir chhuak ila a va duhawm dáwn êm!

Latest News & Chhiar Hlawh