DOWNLOAD OUR APP

Read latest news on your phone
app-store
MIZORAM BUAI LEH REMNA KAN NEIH DAN
K. Lalrinchhana - Jul 02, 2023

(June 30 kha Mizoram Remna Ni vawi 37 na a ni a, thangthar te, a bikin State kan nih hnua piang te chuan Mizoram buai hrehawm zia te, remna leh muanna hlut zia te hi kan ngaihtuah thiam kher tawh lo ang. Tun tumah hian Remna Ni denchhenin Mizoram buai chhoh dan, buai lai chanchin leh Remna kan neih tak dan te sakhi chul ram fan ang deuhin a tlangpui i han sawi thuak thuak teh ang) 

I. Mizo te’n kan hun tawn tawh zinga rapthlak ber leh hrehawm ber pakhat chu kum 1966-a Mizoram Buai kha a ni awm e. He buaina hi kum 1966 March 1-a intan a ni a, kum 20 chhung zet a awh a ni. He buaina hi Pu Laldenga kiahhruai MNF Party in Mizoram zalenna (independence) a sual avanga lo intan a ni a, he buaina hian mizo khawtlang nun kawng tinrengah nghawng a nei thuk hle a ni. 

II. Mizo te hian politics kan ngaihven tanna hi a la rei lo hle a, kum 1946, April 9 ah Mizorama political party hmasa ber ‘Mizo Union’ chu a ding ve chuah a ni. President hmasa ber pawh Pu Pachhunga a ni nghe nge. Kum 1947 a India ram kan independent khan mizo politician hmasate chuan kan ram awm dan tur chungchangah ngaihdan hrang hrang an nei a, Mizo Union chuan India rama beh an duh a. Hetih lai hian Pu Lalmawia kaihhruai Zalen Pawl (UMFO) chuan Burma zawm an sawi mawi a, thenkhatin mizo te tan crown colony-a awm a that ber an rin thu an sawi bawk a. Amaherawhchu, India ram inrelbawlna insiksak fel a nih meuh chuan Mizo te chu Assam state-ah kan bet ta a, Assam state hnuaia district pakhat kan lo ni ta a ni. Assam state-a kan beh chhung zawng hian kan aiawhin Assam Legislative Assembly-ah MLA pathum kan nei ve ran a ni.

III. Assam state-a kan beh lai hian kum 1959 ah Mizoram-ah Mautam tam a lo thleng a. He Mautam tam lo thleng tur hrelawk hian district council hotute chuan Assam sawrkar hnenah a bika chhawmdawlna (special assistance) cheng nuai 15 an dil a, BP Chaliha kaihhruai Assam sawrkar chuan district council hotute dilna hi a ngai pawimawh lo hle mai a, an dilna pawh chu a hlawhtling ta lo a ni. District Council hotute chu Assam sawrkar lakah chuan an lungawi lo hle mai a, Mizo Union pawhin Chaliha sawrkar an thlawpna chu an hnuk dawk hial a ni.

IV. Hetih lai hian tlawmngai pawl mi thenkhat intelkhawm chuan ‘Tamdotu Pawl’ (Mizo National Famine Front) chu kum 1960 ah an din a, he pawlah hian Pu R Dengthuama chu Chairman a ni a, Pu Laldenga chu Secretary hmasa ber a ni. He pawl hian Mautam tam chhung zawng hian mizo te tan theihtawp an chhuah a, tam harsatna avanga chhuanchham an awm loh na’n theihtawpin hma an la a, an hmalakna leh inpekna hi a hlu hle a ni.

V. Mautam tam a zawh hnuin kum 1961, October 22 ah Mizo National Famine Front chu political party ah inletin, Mizo National Front (MNF) tih a lo ni ta a, President hmasa ber chu Pu Laldenga a ni. Pu Laldenga chuan Mautam tam chhunga Assam sawrkarin mizo te min enkawl dana kan lungawihlohna chu remchangah hmangin mizo mipui te chu India laka zalenna sual turin a fuih ta a; Amah thusawi thiam tak leh mi hneh thei tak a lo ni bawk nen, kar loah hnungzuitu tam tak a nei ta thuai a, Mizo thalai sang rual zet chu tharum hmanga India do turin a hmin thei ta a ni. Hetih lai, kum 1960 chhoah hian Mizo thalai tam tak chuan Mizoram zalenna atana India do chu an chak zek zek a, Mizoram chu meibu hem tan ang ut mai a ni ta a ni.

VI. Kum 1966, March 1 ah Mizoram chu a buai tan ta a, MNF volunteer te chuan tharum hmangin India an bei tan ta a ni. Kar loah India sawrkar chuan Mizorama zalenna sualtute hmet mit turin sipai bubit a rawn tir lut ta rup a. Chung India sipai rawva pui pui chuan an thlen chin apiangah khua an hal a, Mizoram chu tah leh hathialna ramah a chang zo ta a ni.

VII. Mizoramin zalenna kan sual laia tuar nasa ber chu nunau pawisawilo te an ni. MNF sipai leh India sipai an inkah apiangin India sipai thinrim chuan an hniah ber khua chu an luhchhuah a, nunau zawng zawng mualah an khalhkhawm a, pa leh tlangval te chu nasa takin an nghaisa a, hmeichhia te an pawngsual a, khua an hal dur dur thin. Hetih chhung hian Mizoram chu ram buai (disturbed area) a puan kan nih miau avangin Sipai thuneihna, Armed Forces Special Power Act, 1958 chu kan ramah hman a ni a, India sipai te’n thuneihna vawrtawp an nei a, an rinhlelh mi tu pawh an manin an dawp thiang a, an dawpna lamah nasa takin an nghaisa a, sawisak hlum pawh an nei nual a ni. Sawi leh sawi hnu, ram buai kan nih miau avangin kan harsatna thlenna tur kan nei lo a, kan chunga mangan vawrtawp lo thleng leh India sipai nghaisakna te chu kan sepui ruah tawrh tlawk tlawk mai a ni.

VIII. Ram buai laia thil huatthlala tak pakhat chu ‘Kawktu’ te kha an ni a, kawktute hi tu dang ni lovin kan mizo pui te bawk an ni a, heng mite hian hnam phatsanin an mizo pui te chu an man tir thin a. India sipaiin khawchhungah an hruai lut a, an duh duh an kawk a, an kawh apiang chu sipai te chuan MNF ah ngaiin an la hrang nghauh nghuah a, nasa takin an nghaisa a, sawisak hlum te pawh an nei nual a ni. Heng hnam phatsattute avang hian pawi sawilo mi tam takin an tuar a, jail bang zut phahte pawh an awm teuh mai. 

IX. Kan tawrhna tizual turin kum 1968 ah chuan ‘Progressive and Protective Village’ tih hming chawiin khaw tam tak sawikhawm a ni a, lungmuang taka kum tam tak chhungkaw kima an lo chenna an khua chu hnawhsarumin an chhuahsan a lo tul a, tuan muang deuh leh tar chak lo deuh te pawh sipai te chuan an dim chuang si lo. ‘Se hnuhnungin vuak a tuar’ tih ang maiin a hnuhnung hnung chu sipai kutthak hnawihna an ni mai a. Khaw 4 khaw 5 infinkhawm an nih avang hian ei bar an harsa zual em em a, an chhuhsan tak an khaw hmun hlui ngaiin an tap a, Israel fate Babulon sala an tang ang mai khan an rum vawng vawng mai a ni. Ram buai leh khaw khawm hrehawm zia leh rapthlak zia chu Suakliana hla hian a hrilhfiah chiang ber awm e:

‘Kan hun tawng zingah khawkhawm a pawi ber mai,
Zoram hmun tin khawtlang puan ang a chul zo ta.
Tlang tina mi hruaikhawm nunau mipui te’n,
Chhunrawl an van riakmaw va iang kan vai e” 

X. Ram buai avanga kan tawrhna a nasat em avang hian buai tirh phat atangin Kohhran hruaitute chuan remna leh muanna a awm theih nan nasa takin hma an la nghal a, Kum 1966, September 8 ah Mizoram Presbyterian Kohhran leh Baptist Kohhran chuan ‘Christain Peace Committee’ an din a, he Committee hian remna leh muanna a awm theih nan India sawrkar leh MNF hotute chu theihtawp chhuahin a dawr tawn a. India sawrkar chuan MNF te chu India danpui hnuaia intulut tur leh an ralthuam te hlip hmasa phawt turin an kar a, MNF hotute lahin inremna tluantling neih hmaa ralthuam dah chu an remti bik si lo, Christian Peace Committee hmalakna pawhin kawng ro a su thui lutuk thei ta lo a ni.

XI. Kum 1982 ah Kohhran hrang hrang te chuan Mizoram Kohhran Hruaitu Committee (MKHC) an din a, he Committee hian a din tirh phat atangin Mizoramah remna leh muanna a awm theih nan hma an la nghal a, he committee hmalakna avang leh mimal thenkhat thahnem ngaihna zarah India nena inbiakna kawng zawh turin Pu Laldenga chu London atangin koh hawn a ni ta a, hetih laia Mizoram Chief Minister Pu Lal Thanhawla chuan remna leh muanna a awm theih nan a lalthuthleng chu a lo kian phal bawk nen, inremna tura inbiakna chu tluang takah neih chhoh a ni ta a. Tichuan, ram buai atanga kum 20 na, kum 1986, June 30, zan dar 9:15 ah chuan India sawrkar leh MNF leh Mizoram sawrkar chuan inremna thuthlung hlu tak mai, Memorumdum of Settlement, 1986 chu an sign thei ta a, hemi zana mizo mupui te lawmna chu a nasa tak meuh a ni. Tichuan, inremna thuthlung ziah a nih hnu chuan buaina chu a lo tawp ta a, mizo te chuan hun rei tak hnuah muanna hnuaiah nunphung pangngai kan nei leh thei ta a, Mizoram chu State puitlingah hlankai a lo ni ta bawk a ni.

XII. Vawina Mizoram Remna Ni vawi 37 na kan hmannaah hian thangthar te hian ram buai hrehawm zia te, remna leh muanna hlut zia te hi hre thar leh ila, he kan remna leh muanna hlu tak mai hi tichhetu ni loin vanghimtu nih i tum zel ang u.

Latest News & Chhiar Hlawh