Mâwl deuhin: miin vawk a vulh chuan, a chaw chhum leh pêk chu a tih tûr a ni. Chu chu a tih chuan ‘a tih tûr a ti’ a ni mai. Han fak chiamna chhan tûr a awm lo. Mahse, an thenawm hmeithai, hrisêl lo tak chu vawk châw pêk kêp fo ta se, a tih tûr bâk a ti a—‘thil tha ti’ a ni thung.

Kan bial chhûng mipuiin kan khawtlâng tân leh kan ram tâna hna thawk tûra kan duh ber MLa atâna kan thlan tlinin kan bial chhûnga kawng chhia a rawn siam that hian a tih tûr a ti a ni mai—fak chiamna chhan tûr a awm lo. ‘Bialtu MLA chak tak’ tia sawi kher pawh a tûlna a awm chuang lo. Vawk vulhtuin a vawk vulh châw, tha taka a pêk nên danglamna a awm hran lo. Party tâna hnathawkte hlâwkna mai ni loa a bial chhûng a enkawl a, a vil hneh a nih phawt chuan, eng nge fakna tûr emaw sêlna tûr emaw awm chuang le?

Khawvêl pum huap hri lêng hlau leh thlabârin mipui kan awm a. Sorkar hotuten ruahmanna fel tak siamin vêng tin leh khaw tinah hri lêng do pâwl Local/Village Level Task Force an din a. Annin hlawh emaw lawmman emaw pawh phût nei miah loin , state danga an tih ve theih loh, tlâwmngaiin chhûn zân zawmin hnâ an thawk thin. Tlâwmngaihna tel loa thawh chi a ni lo a, inpêkna nên loa mahni in lum kalsana chêt chhuah chi pawh a ni hek lo. An tih tûr piah lama thil tha ti an ni. Sorkar atanga hamthatna beisei vânga thawk an ni lo a, mite fak hlawh beisei rân chunga vâk chhuak pawh an ni hek lo—fak tûr an ni. An hnathawh hahzia hriaa mi tahnemngaiten sum leh pai emaw ei in tûr emaw an lo hlui a nih chuan an tân a lâwmawm takzet ang. ‘Sum leh pai emaw ei leh in tûr emaw min thawh khâwmsak ve ula,’ tia mi dang puihna phût rân an ni dêr si lo a!

Chutiang zêlin, miin a thenawma chhuanchham an awm nia a hriat a tanpui hian a tih tûr ngei ngei a ti ni loin thil tha a ti a ni zâwk a; chhuanchhama awmin tanpuina a dîl vâng pawh ni loin.

Mi in hnuai luaha ka khawsa a nih chuan in luah man pêkchu ka tih tûr a ni. Lockdown avânga hun rei tak chhûng hnâ ka thawh theih loh avâng leh ka harsat tâk êm avânga ka in luah neituten in luah man min âwl a nih chuan ka lâwm hle ang—ka dîl vânga min âwl ni loa ‘thil tha an tih’ vânga min âwl an nih zâwk vângin. Mahse, in luah âwl ka nih thû chu ka in luah neituten mi dang hriat loh hlau niâwm fahranin social media lamah te sawi chiam ta se, ka zak ngawt ang. Tin, an thil tha tih chu miten bârah an khawnsak kher lo hial mai thei!

Ka fate zirna chungchângah pawh, ka duhna takah sikul ka kaltîr a. An hming sikul hming bû-a inziak a nih chuan an sikul inkaihhruaina dân leh dûn inzam zawng zawng chu kan zawm ve nghâl a ngai pafa ta a ni—fees pêk dân thlengin. An thla tin zirna man (monthly fee) khawn chu sikul neitute tih tûr a nih angin a pêk pawh pawh ka tih tûr a ni—ngei ngeiin. Inkhârkhipna avângin an fees min âwl a nih hlauh chuan, ‘thil tha an ti’ a ni a, ka lâwm hle tûr a ni. Chutih ruala a ngai anga an khawn tho a nih pawn sawisêlna tûr ka nei lo—an tih tûr tak an ti a ni tho si a.

Hemi chungchâng hi tûnlaia kan thu khel len ber a nih avângin han sawi zau deuh ila: Sikul neitu chuan a zirlaite lehkha zirtîrtu tûr ruai lo leh in luah loin zirlai a admit ngawt thei lo. Chutianga zirtirtute ruaia in luaha sikul a kalpui chuan, a tih tûr chu naupang zirtir mai bâkah a mi rawihte hlawh pêk te, a sikul luah man pêkte a ni. Chûng zawng zawng hisâp vek chuan an admission fees leh an thla bi fees pawh duan lâwk vek a ni—kum khat atân. Chumi chhûng chuan sikul dân an bawhchhia emaw fees an pêk loh vâng emaw a nih loh chuan sikul atangin thuneituin a hnawt chhuak ngawt thei lo ang. Chuvângin, an sikul atanga hming paih ka duh loh chuan ka fate sikul kai loh thla thleng pawn, kum khat chhûnga an fees chu ka tlâk (clear) a ngai a; chu chu ‘ka tih tûr’ a ni. Zirlai pâwl inrawlh chiamna chîah pawh kei chuan ka ruat lo. Harsatna nei an awma nih chuan a tuartu leh thuneitute inkâr a ni. Inrawlh kan tam lutukna lamah hian rorêl a chhangchhe duh châwk a nia.

Sikul thenkhat, an zirlaite hnêna April thla fees lâk tum loa ‘thil tha ti’ an awm thâwm hriat tûr a’n awm hi thil lâwmawm a va’n ni êm! Chutih laiin sikul pakhat chu social media lamah an fee khawn loh tûr thû an tlângaupui hlauh pek a. Miin a in luahtute in luah man a ‘free’ thû mi dang hriata a sawi chiam ang hlauh kha a ni hawt mai a! ‘An lâwmman chu an hmu zo tawh si a,’ tih ang chauh a ni! Sikul intih lâr tumna ropui lo tak niin mi’n an ngai thei tlat a ni.

Tih tûr ti leh thil tha ti tehna formula hi a hoh tehlul nên, Mizo mipui tam tak hian kan hre thiam tha hlei thei tlat lo… nge kan hre thiam duh tlat lo zâwk! A mak ngawt mai. A zu in lo lo hi kan rui ta emaw tih tûrin kan chhúr tlat zêl a! Kan vêng hnufual tak mai kawng, kan bialtu MLA-in min rawn siam thatsak a; kan fak chiam mai thin a. Lockdown chhûnga hnâ kan thawh theih loh avângin ama MLA fund atang ngeiin tanpuina sum a rawn sem leh a, kan lo fâk leh chiam mai bawk a. MLA hian a tih tûr dik tak chu a hun takah a ti a ni mai si a. Dâwr kaiin a dâwra thil lei hnênah pawisa bâng a kîr hian kan fak vul chûk ngai lo a; Kohhran Upa, Pathianni tûka a bial chhûnga Pathian ram thilpêk khawn paha Kohhran chhûngkua tlawh kual thin kan fak chiam pawh ka hre ngai hek lo!

Eng nge a chhan ni ta ang? Ka ngaihtuahnaa lo lian ber chu: hun kha leh chen kha, thil tha ti pawh ni lo, an tih tûr ve rêng ti, kan ram hruaitu, kan politician-te kan lo infaksiak nasa lutuk thin khân, kan rilru a tipiangsual zo tawh a ni. Fak hlawh pha tûr chin hi chu an awm tehmeuh mai—an tam mai; mahse, tih tûr ti hi chu, vawk chaw petu kan fak ngai lo anga fak ngai an ni hran lo.

A chhan dang leh pakhat chu, tih tûr ti lo kan en liam tamin kan palzam nasa lutuk hi a ni. Kan thlan tlin berten ‘lal’ an nih hmâ a, ‘Kan ti ang,’ an tih zawng zawng an tih leh si loh te kha ngawi rengin kan en liam a, an tih ve chhun chu ropui kan ti ta hle zêl a, hna thawk thaah kan chhuah ta zêl mai a nih hi maw! Hei hi kan la sim thei chuang lo a ni ang—‘Nuai thum sem’ thâwm kan la hre lo a, ‘kawng chhâwng’ pawh kan la hmu hek lo! Hmu ta ila thawk tha kan va’n ti nasa dâwn rua êm! Chuvangin, an tih ve chhun chhun pawh ‘thil tha ti’-ah kan ngai zo vek tawh a nih hi!

Khawvêl puma hun khirh tak kan tawh mêk laia chhiatna leh chanchin thim lam hlîr hriat tûr a awm laia hmun hranghranga thil tha ti thâwm hriat tûr a’n awm leh thin hi a ropui ngawt mai. Mahse, mi tam tak hi chu, camera tel lo leh social media tel loa thil tha ti thiam lo kan ang lek lek thin hian a hriat! Kan thil tih, ‘dah that atân’ tia thlâ lâkpui ai chuan mite hmuh ve atâna kan duhna hi a sâng fo lo’ng maw? Tûnlaiah mî pâ pawhin thlâm chhûnga nuthlawi tawmpui chungin a thil tha tih thlalâk vântlâng hmaah a pho chhuak zung zung thei tawh si a. Tin, mi mal emaw pâwl emaw, Chanchinthara an puan dâwn loh avânga thil tha tih thathona nei miah lo te pawh hi, a awm theih hial tawh lo’ng maw?

Thlalâkna tel lo leh social media tel loa thil tha tih hi i zir thar ang u. Thil tha kan tih phawt chuan miten min tlângàusak tho tho si a.