DOWNLOAD OUR APP

Read latest news on your phone
app-store
Feature : Lok Sabha journalist training-a thu beng verh te
Oct 20, 2019

Vanlalrema Vantawl

Bollywood Parliament- Telangana state nawr a nih lai khan MP thenkhat chu an pathian Lord Krishna thuam angin an inthuama, an vun an hnawih pawl a, hrenpereng kaihin Arawn chang an tawn bawk a. Lok Sabha Speaker thutna hma ‘well’ chu kalhualin ‘Telangana state min pek hma chu kan haw dawn lo’ tiin an au rual a. Rorel a tihbuai avangin Speaker chuan House chu a chawlh tira amah pawh chuan a hawsan ta a. Chutah 8.30 PM a ri a, MP rual nuar huaibak ho chu an ril a tam tan taa, an chau tawh tihngaihna hre lo chuan House thuneitute chu phone a bia in remruat sak turin an ngen ta a.

Ralban ngawt an zak deuh si a, Bollywood tenau hi a ni ringawt. Media kokhawmin security te chuan MP te an zawn chhuak der ta vel a, media lam chuan an lo bawr ve thung a, thlansa phungin an tang der a ni awm e. MP thenkhat inthiarna lama biru der te chu media cameraman te chuan an umzui zel bawk a. Security te chuan an thiar chhuak zo a, lemchan pawh an zo fel ta a ni. Chutiang vel chu TV a ‘breaking news’ kan thlir zing ami te an ni.

He thu hi hmannia Lok Sabha-a Parliament Process & Procedures training kan neih tuma class rawn latu Lok Sabha Secretariat-a Director pakhatin a sawi a ni. (Min zirtirtute thusawi hi min ngenna avangin a hming ka ziak lo mai).

Hetiang khawp hian rorel hi vawi duai lo khaihlakin House buai thin mah se Parliament hnuaia Parliamentary Committee peng te’n an hna an hnehsawh em a, Session hmain engkim an chingfel a. Hei vang hian House chuan a tih tur a hlenchhuah theih phah a. MP te pawhin live TV thlengin lemchanna uchuak tak tak an neih theih phah a nih chu.

Kan kal chhan
Department of Information and Public Relation remruatnain September 25 atang khan Mizoram journalist 15-in Lok Sabha Secretariat-ah ni 3 awh Training on Parliamentary Procedures and Practices kan zuk nei a, IPR?officer 5-in min hruai a ni. Bureau of Parliamentary Studies and Training te’n an huaihawta, kum khat calendar neia che thin an ni nangin kan IPR Minister Lalruatkima’n training nei turin min thun a ni ber mai. He training hi kum dangah pawh journalist te tan huaihawt ni thinin Mizoram pawhin sawmna kan dawng zauh zauh a, mahni senso a nih avangin keini ho tan tlinrual a ni lo a, kan uipui tuilian thlir liam vuah vuah tawh thin a, tun tum hi a vawi khatna a ni a, sawrkarin senso a tum vek a, a lawmawm ka ti tak zet.
Ni thum chhungin paper 10 kan zir hman a, ni khatah darkar 7/8 vel kan inkhung a ni ber a, a karah Lok Sabha TV studio, Parliament Museum, LS Library, Lok Sabha, Rajya Sabha, Central Hall te tlawhpui kan ni a, hrilh fiah kan ni bawk.

Hna hnehsawh Mini Parliament
Class rawn la tute theuneu lo tak tak vek an ni, House secretariat-a Deparment Director chin zel an ni a, kum 25 bawr tawnhriat nei tawh an ni tlangpui bawk. Ralkhat atangin standing committee te pawimawhna kan lo hre rei ruai tawh a, nitina luhchilhtuten min han hrilh hnuah phei chuan comittee peng hrang hrangte chu Parliament rorel khawl ber an nih zia a chiang.
Parliamentary Commitee 56 awmin 31 chu Lok Sabha leh Rajya Sabha member-te inawmpawlhna a ni a. 24 la bang chu RS leh LS-in 12 ve vein an insem a ni. Heng committee te hi hlawm lian deuh Finance, Related Standing Committee, Functioning of the House, Adhoc leh a dang te tia khaikhawm a lo ni a.
TV lama Parliament session i thlir chuan rorel hlei thei loa vawi tam tak House a awm thin tih i hmu fo ang, Bill sawiho leh pass tur a tam si a, member 545 lai an awm nen, eng tin nge thumum an hrual hman zawk le?
“House a rorel lai in hmuh thin hi chu thui tak lemchan mai a ni a, Parliamentary Committee-te hian uluk takin sawiho turte an lo en lawk a, keini lamin kan chinfelsak vek bawk a, House a pharh a nih tawh chuan eng emaw bik a nih loh chuan a fel sa deuh diam tawh a ni,” tiin ka rilrua zawhna awm chu class latu pakhat (a hming thup mai ang) chuan a rawn chhang a.
Zawhna hre lawk thei
1974 a din tan Reference Division a turu hle mai. Jawaharlal Nehru University leh Delhi University a mithiam rual te ruaiin House a lehkha pawi mawh te an zir tluk tluk a. An hna ber chu Bill leh lehkha dang sawiho tur atanga zawhna awm theite thur chhuaha a chhanna siamsak a ni a. Rorelna lamah hun a tawt thin avangin zawhna hriat lawkloh tam tak awm thei a ni a, a chhangtu tur tan a khirh viau thin ni tur a ni. Reference Division hian zawhna awm thei nia an ngaih te chu an la chhuak lawk a, chhhanna an siam thlap bawk a. ‘Kan tisual ngai lo’ tiin Naushad Alam, Director, Lok Sabha Secretariat chuan a sawi ngam.
Media leh Parliament
Lok Sabha IPR hotu sawi dan chuan House leh a chheh velah pawh media-te an dah chungnung hle a. Accredited journalist te chu entry card hran an pe tawh loa, an card hmangin an lut thei mai. Press gallery chu Speaker thutna chung zawnah chiah awmin Accredited journalist tu pawh an thu thei a, media hlun deuh phei chu thutna hran siamsak an ni hial a. House pawnah MP te’n media te an kawmna bik tur hmun hnihah siam a ni a, chulai chu an pan mai thin.
Rorel chawlh laiin an awmna tur (press lounge) an nei vek a, computer leh hmanraw dangte chhawpsak an ni bawk a. Media canteen a hranin a awm bawk a, pawn lam aiin a man a tlawm daih zawk a, Rs 50-in a puar nalh theih a ni.
House hian Media Advisory Committee a din a, chairman leh member-te chu journalist vek an ni thung a. He committee hian media chungchangah thurawn a pek bakah journalist te’n House chhunga dan an bawhchhiat/chet mawi lohin an chungthu a rel thin bawk a, MP-te an inrawlh tawh lo. Media Advisory Chairman, The Tribune-a thawk lai KV Parsad, chu min zirtirtu zinga mi a ni nghe nghe.
Hna a tam
Kan training laiin Rajya Sabha lama thawk Deputy Secretary leh kan Zohnahthlak pui Thangzalun Khuptong Manipur lama cheng chuan min rawn tlawh a. Law and Judicial Minister TJ Lalnuntluanga’n min tlawh turin a lo chah tih a sawi a. Aizawl lamah thian leh hmelhriat a ngah viau a, Lalmuanpuia Punte (ZPM) pawh a hria- an inkawm thin.
Thangzalun sawi dan chuan House pahnih secretariat-ah Zohnahthlak 50 chuang thawk an awm a, Mizoram chhunga cheng chu 2 chiah an ni a, a bak chu Manipura khawsa an ni deuh vek a ni. Mi pangngai tan chuan tlin a har vak lo niin a sawi zui bawk. Zoram chhunga Mizo thalaiten hna zawn kawngah tan lak an ngai a tih thu Thangzalun chuan a sawi mawlh mawlh a, rilru a khawih hle. Mizoram pawna awm hrehna rilru chuan khawhawi a tizim a, hna zawnah min tidawih bawk a ni. Parliament-ah hian hna hawn hunlai a awm a, internet atanga ngaihchan mai chi a ni ang.
Rualbanlo tirhkah
Kan thlenna hotel pindan 12 awmna Fab Namaste-ah kum 17 chauha upa, pawl 12 thleng zir min viltu zingah a tel a. A mit ding lam del mah se chu hotel-ah chuan kum khat kalta khan choka tirhkah atanga bul tanin, a tum ber chu Namaste ‘cook’ nih a ni. Uttarakhand-a thingtlang khaw tereuhte-ah a nu a hnutchhiah a, a pa tunge a nih a hre lo. A tan chuan hotel lian lo taka chawchhum lalpa nih chu ‘dream’ tham a ni tlat a, a awm lah tak a.
Thutthlengsei ngheng ar ar chungin meizial hmawr uk a pet khu ve tulh tulh loa, Thawhtanni chhun pachangah ‘a goal’ tiin a au ruah ruah ngai hek lo! Retheihna avangin khawpuia lut rawih a ni a, amah leh a nu erawh a chawmzo thung. Modi-a sorkarin skill development a thlawnin a pe tih a hre miah loa, a thlawna training neiin hna a hmu ngei ngei thei tih pawh a hre he haw lo. Mi Nuai 190 zet chenna Delhi khawpui angah chuan a thlawnna zirna skill centre za tam a awm thu a hre lo pawh hi dem ngawt theih a ni lo.
A tan chuan PMKVY te, DDUJGKY te, NULM te leh vocational skilling te chu Hebrai tawng an ni miau. Mahse chu’ng ngai lo chuan eizawnna a zawnga a hmu ta renga, eizawnna a inzawn tir hran lo.
Hna chu hna ni mai se
Kan ram hian sawrkar hna nghet 43,951 (2017)a nei a, 5% vel chauhin hna an nei tihna a ni a. Hna nei lo sawrkara inziak lut lo thahnem tak an awm avangin hna hmu lo chiang faka hriat a har a. Inziak lut (2017, Statistic) 35,065 zingah Matric chin, hnuai lam leh a behbawm 26,784 lai an ni a, Graduate, a tlukpui leh Post Graduate 82,80 an awm bawk, a tam zawk hi chuan sawrkar hna an beisei a rinawm a, ni lo se an inziaklut kher lo ang?
Tunlai Mizo thangthar te an vanneihna chu an rual u zawkten an hma hun an veipuia, ‘career awareness’ kan ti deuh reng mai a ni. All India Service leh Central Service pawh hi kan sawi ta malh malh e. A sawt lem lo a ni chek ang chu CYMA hial pawhin hmalak a tum a, kan vei tluar tluar a nih hi. Mahse kan sawi tam ber erawh a nawlpuiin kan phak loh tur IAS, IPS, IRS, MJS, MCS leh a dangte an ni a, heng hnaa inziak tling tur chuan BA tal pass a ngai a, chu’ng zinga inziak kai tur chu 4% pawh tling lo an ni ang. A bak 96% chu engtin nge kan tih tak ang? A tam zawk an an la ni zui. Chu mai a la ni lo, pawl 10 bawr vela tang 27,000 dawn (inziaklut chauh) kan kawl bawk si a, an hna thawh tur chu engnge ni ve ta ang? ‘Thawh hreh nei lo tan chuan hna hi a awm reng’ tih hi ka pawm dan a ni a. Mahse, zirna lama eng ual ni si lo, thiam thil nei si lo, thluak themthiam ni bawk si lo thawh duh bikte (soft skill) neiho an tam si a, hengho hi an ni buaithlak zual chu. Tun leh tunah hna kan mamawh tawh si a, helai hi ‘kan sawi tam a ngai ta ber’ ka ti ta hial a ni.
A chhanna ber chu thiam thil 2/1 neihtira chumi kawng chu zawhtir a ni mai. Thil tam tak a awm a rinawm a, chu’ng zinga pakhat chu central sawrkarin Skill Development Ministry hial a din hian sum tam tak a pai a, eizawnna pek chauh ni lo eizawnna petu entreprenuership development thlengin a huam a ni. Kan hman tangkai thiam phawt chuan hna hmu lote hna pek kawngah kan buaina eng emaw chen chu a sukiang ang, dik tak chuan thawh hreh nei lo tura inzirtirna runpui ‘dignity of labour’ ringawt pawh hi project lian tham tak tling a ni asin.
A thlawnna training leh placement pe thei centre hi kan drop-out te phak tawk vel an ni a. Department hrang hrang in skill scheme/component hi an nei a, LESDE (tun hmaa L&E) hnuaiah ringawt pawh centre 35 an awm a, skill component nei dang Worker’s Welfare Board, UD&PA, RD, Commerce and Industries, Social Welfare leh department dangte hnena in-register centre an awm thluah tawh bawk a, heng kaltlang hian hi thalai za tam takin hna an hmu tawh a ni.
Hna hmulote thiamthil pekna ang chi central scheme te hi tunai hian tih lar lehzual an ngai khawp mai. A scheme in tihlarna component a nei tha tawk lo a nih pawhin mihring Nuai 10 chuang awrh zinga a chanve tal hrilhfiah hi chu state sawrkar sum hmang pawhin tih theih chu a ni chiang a, sum sen tam a ngai lo ang. Delhi khawpui vaibelchhe tel hrilhhriat tum ai chuan a awlsam zawk ngei ang tih a lang reng. Kum tin drop-out an pung zel sia tun atanga hmalak a nih loh chuan ‘tihngaihna a awm lo’ tih hun kan thlen a hlauhawm rum rum e.

Latest News & Chhiar Hlawh