Hmänah … India ram hmàr lamah khian mi pakhat, maksak zet mai a awm—maksak zeta a awm tâk loh dàn pawh tú ma hriat ni ta lo Pu Singh-a kha. Mi hausa leh chhúngkaw hung, lian leh hausa atanga rawn chawr chhuak a nih thu chu khawvêlin a hria; mahse, a awm tâk loh dàn erawh khawvêlin a hre lo!

Chu Pu Singh-a chuan chanchin sawi tùr tam tak a nei. Ziak vek dáwn ila, a part azáwnga part thui fú tùr a ni ang. Chu chu hetah a leng lo ang—kum tluan pawhin. Tùntumah chuan sahráng leh sahuai te, rúl leh mú leh túr hlauhawm ber berte paw’na an ngam loh thu chauh kan sawi hman ang.

Hei hi Mizo YouTube channel tam taka kan ngaihthlâkthin, pasaltha thawnthu a ni lo. Ramsa hlauhawm thah chu sawi loh, Pu Chawngkhupa ang maia sahuaite meuh paw’na an zah, mi ropui leh mi maksak Pu Singh-a chanchin a ni kan sawi tùr hi.

Pu Singh-a hna

Pu Singh-a chu India ram hmàr tàwp lam te, Nepal ram … Himalayan tláng bulthut—thingtláng khaw hrang hranga Krista Chanchin Tha vahvaihpuitu a ni—pheikhawk bun tùr mümal pawh nei lo lehnghâlin.

Hindu kulmûk te, a chawr chhuahna Sikh pa lian rual leh Mosolman pa fîr rual lènna rama Krista hmangaihna thu han vahvaihpui mauh mai chu a ât khat chènthlâk ngawt ang. Chu achhapah, amah hawtu leh amah vêl châk rual chu a vêlah an kuhtul mai bawk si—hawtu a ngah ngang mai. Mahse, a tuipui ber Lal Isua hmangaihna thu, mihring sualte chhandamna thu chuan a tír lui tlat bawk si a…

Keite deh ngam loh

Chutia a vah a vahnaah chuantum khat chu Pu Singh-a chuan Himalayan tláng bulthuta rawmngaw pik zet mai a paltlang dáwn a. Ramngaw hnaih khaw mite chuan ramngáw-a lût lo hräm tùrin an hrilh a ni—dam a la duh a nih chuan. A chhan chu, chu ngaw chhúnga “mihring eitu” an tih Keite pahnih an hràn vàng lai a ni tlat.

Mahse, Pu Singh-a chuan chûng duhsakna thute chu eng atánah mah a ngai duh lo! Keite e, Keipui e a hlau ve tlat lo. Ramngil pikah chuan a lût lui ta ngat a.

Zànah—chu ramngaw chhúnga thingkung pakhat hnuaia atawngtai lai takin, a khaw mite sawi ang ngei ngeiin “mihring eitu” Keite pahnih chu a kiangah an rawn inlár ta tak tak a! Mahse, an chaw tui tak tùr Pu Singh-a chu, beih ahnêkin a rùm pawh an rùmthaih ngam lo zâwk tlat nia!

Thingthia atawngtaina kiangah ngei mai chuan, a vei lamah Keite pakhat, a ding lamah pakhat dang an bawk hle hle mai. Amah Singh-a chu, chûng “mihring eitu”-te chuan an véng ta zâwk a nih chu!

‘Daniala laka Sakei ká hupsaktu Pathian kha a la danglam lo a, a la pangngai reng a ni,’ Pu Singh-a chuan a ti thën mai.

Keipui hmaah pawh…

Tum khat chuthuihruai hruaiin khuate an fang a—khaw khata thu a sawi zawha khaw dang pana kal leh zêlin. 

Chutia ramhnuai an paltlang lai chuan Keipui lian zet mai hian an kalna tùr kawng chu a lo dan (block)-sak hmiah mai le! A naute chu hlauin an tlänchhia. Pu Singh-a erawh chuan hlau ve hek lo—a kawng zawh tùr kawng lo dansaktu Keipui tâwk záwngin a kal lui ngat. An intâwk ta!

Chutah le, chu sapui hlauhawm—Keipui chuan lo hahum khum chu sawi loh, Pu Singh-a chu a thlêk vang vang hnuah chibai bûkin a lu a lo bù nghut a. An inpelh rual chuan hmun biru lamah chu Keipui chuan a inthiarfihlìmsan ta daih a nih chu!

Athiante hnênah Pu Singh-a chuan, ‘Thinlung chhungril hi thlamuannaa a khah tlat chuan, ramsa hlauhawm ber berte paw’n chu chu an hmuh hmaih thei lo a, an “feel” ve lo thei lo a nia,’ a ti leh thën mai.

Chawngkawr nèn

Pu Singh-a chu ring lo mite chuan huat naména haw loin velh mai ni loa thah tumin an veh reng a. Tum khat pawh, chutia amah hawtuten thah tuma an veh lai chuan a mutbu, a bedding-ah a rûkin Chawngkawr hrawl leh sei zet mai an rawlh a. Chu Chawngkawr chuan a awr a ti phek hman ta lo nge pawh hriat va ni suh, Pu Singh-a zíng tho chuan a kianga Chawng­­kawr thi lo mu reng hi a hmu ringawt a!

‘An hna thawh tùr an thawh zawh hma chuan Lalpa hian a hna thawktu, a mite hi a véng rengthìn,’ a ti leh thën mai, Pu Singh-a chuan.

Vúr súr hnuaiah Savawm nèn

Himalayan tláng bulthut leh a chheh vêlah chuan vúr chu a tla a ni lo a, sùrin a súr sung sung mai—nasa takin. A vawh namèn loh dàn tùr chu nasa tak a ni ang. Pu Singh-a lah, inthuam lumna thawmhnaw a neihthat loh chu thuhran, pheikhawk tia sawia mawi bun tùr pawh nei lo reng tawh a ni a, chutiang tána dam khaw chhuah lo tum vetâlh chu a hahthlâk ngawt ang!

Tawmna tùr pûk a zawn a zawn hnuah a hmu ve hlauh. Mahse, a pûk hmuh chhun chu, vúr ram Savawm var vo mai hian a lo luah khalh hman tlat! A lo khùr ve dur dur zui—chu Savawm chu!

Pu Singh-a tán chuan chu pûka luh ve chu a ngai si—vúr súr hnuaia a thih mai loh nán. A lût lui ngat. Ngawi rengathuin atawngtai mawlh mawlh ringawt mai. A han men meuh chuan Savawm chu a lo tawlh sawn dâwrh tawh chu lo niin. Savawm chuan hmun lum leh thûk zâwk chu Pu Singh-a tán chuan a lo zuahsak tihna a nih chu!

Páwn lamah lah chuan, “Vûk-hûk-vûk” tiin vúr thlí a thaw reng bawk a. Chumi zàn tluka khaw vâwt chu khawvêl ram zau, khawi hmun dangah mah hian a awm thei lo ang! Pûk chhúnga tawm chung paw’n dam khaw chhuah chu a harsa ngawt ang! Mahse, a dam khaw chhuak tlat—Pu Singh-a chu! A chhan ni bera lang chu, zankhuaa vúr ram Savawm hmul lum thur thur nghen tùr a nei miau aläwm! Zíng khaw vàr thlengin chu sa hlauhawm Savawm nèn chuan an lo inngheng lum tawn reng a lo ni!

Mitthi ruang zíngah

Tibet rama a chàm laiin hmun pakhatah, Kristian tih duhdah tâwkte chu khuarkhurûm thûk zetah an paihthìn a, boruak luhna awm thei lo tùrin an chhin hnan hmiah zêl a; an up hlumthìn.

Tum khat pek, Nepali Kristian dotu páwl chu an hráng hle mai a. Vawi tam tak thah tuma an vehthin Pu Singh-a chu an man ta hlauh mai. Chutah, mitthi ruangtawih, lung­in a bawm nuai nuai tawhna pûk chhúngah chuan an thlâk a, chung lamah an chhin hnan hmiah!

Chutiang khuarkhurûmah chu, dama rei han chàmna tùr hmun hi a ni lo hrim hrim mai a. A “tawih” ve hun nghah tawp mai chu a tih theih awmchhun a ni. Pu Singh-a chu ni thum leh zan thum lai a chàm hnuah a la thi lo. Mitthi ruangtawih leh chutiangatawp bàwmtu lung inpángaw-inzial tup tup kárah chuan Chung lamtanpuina dílin chàwl loin atawngtai reng a.

Khuarkhurûma ni thum a chàm hnuah, chung lama an chhin hnan chu khuarkhurûm chhìn chu a rawn inhawng ta tlat! Mi pakhat hian hruizén a rawn thlâk thla a. Ani Pu Singh-a chu a pawt chho ta hlauh. Khuakhurûm atang chuan a chhuak ta a nih chu.

Thihna atâ, mitthi ruang rim chhe namén lo tak mai, lung nuai nuai tawh zínga thih mai hmabâka a awmna ata rawn chhan chhuaktu pa hnênah chuan lawm thu sawi a han tum a. Mahse, “chu pa” han tih tùr rêng rêng a hmu lo! A kiangah tu mah mi hmuh tùr an awm lo tihna a nih chu! Mahse, Pu Singh-a chuan,tanpuitu chu a nei chiang si a!

Engtia awm thei nge?

Hêng thil zawng zawng hi engtia thleng thei nge ni ang le? Engtia awm thei nge ni ang le aw…?

Krista pasaltha ropui, Sikh sakhaw chhungkua atanga rawn chawr chhuak Sadhu Sundar Singh-a chanchin hi chhunzawm kan tum dáwn nia.