DOWNLOAD OUR APP

Read latest news on your phone
app-store
EIRUK THUBUAIA THIAM LOH CHANGTE BAIL CHUNGCHANG LEH A BEHBAWM
T. Lalnunsiama - Feb 22, 2023

Thuhmahruai
Tun hnaiah Prevention of Corruption Act hnuaia Special Court-in eirukna thubuaiah thutlukna a siam chho ta zeuh zeuh a, chutih rualin thiam loh chang ta te hi lung inah tang zui mai lova bail-a chhuahtir an ni ve leh lawi si lai tak te, thiam loh chan tawh hnua bail inpek theih a nih dan lai tak te hi mipuiten kan hrethiam lo viau mai a. Thenkhatte lahin roreltute lo dem bawng bawng tawk kan awm a, a thenin ukil te demna thu te kan auchhuahpui mek bawk a. Tun tumah hian chu mi chungchang chu rawn tarlang pahin ‘bail’ awmzia hrim hrim hi mi nawlpui hriatthiam theih turin tawi fel deuhin sawi kan tum dawn a ni.

Bail awmzia

Bail han tih hian thil sual ti (thi ‘tisual’ ni lovin) nia puh leh rinhlelhte puh an nihna chhui a nih hun chhung leh thubuai ngaihtuah chhunga lung ina khung lova chhuah lailawktir tihna a ni ber mai a. Bail-a chhuahtirte chu eng hunah pawh an thubuai kaihhnawih chhuinaa Police te biakpawh theihin an awm tur a ni a, thubuai ngaihtuah a nih lai pawhin an thubuai ngaihtuah a nih hun apiangin Court-ah an inlan a tul bawk thin. Bail-a chhuahtir an nih hian an thubuaiah an fihlim ta tihna a ni reng reng lo a; an puhna chu Court-ah finfiah a nih chuan thiam loh chantir an ni ang a, Court-in hremna a pek dan azirin lung ina khung emaw, pawisa chawitir emaw, a pahnih emawa hremna pek kawp theih an la ni. 

Code of Criminal Procedure, 1976 (Cr. P.C. tiin kan sawi tawh ang) hian bail lak theihna chi pawikhawihna (Bailable Offence) leh bail lak theih lohna chi pawi khawihna (Non-bailable Offence) te a sawi a, Section 2(a) of Cr. P.C.-in a sawi ang chuan  Cr. PC-a First Schedule-in bail theih nia a sawite leh dan dang tuna hman lai mekten bail theih nia an sawite hi Bailable Offence chu niin a dang zawngte chu Non-bailable Offence tih a ni thung.

Bailable Offence leh Non-bailable Offence

Bail theih leh bail theih loh chi pawikhawihna (Bailable & Non-bailable Offences) te hi Indian Penal Code (IPC) in hremna a pek nat theih dan azirin then hran a ni deuh ber a, a tlangpuiin kum thum (3) aia rei tantir theihna ang chi hi Non-bailable Offence ni deuh berin, hremna na ber pawh kum thum (3) pel lo a nih chuan Bailable Offence an ni tlangpui. Bailable Offence-ah chuan bail-a chhuah hi kan dikna ‘chanvo’ a ni hial zawk a ni. Kan hriatthiam theih nan bail lak theih a nih dan tlangpui chu heti ang hian lo sawi ila:-
(1)    Police-in man phalna (warrant of arrest) an neih hmasak ngei tulnaah phalna nei si lovin mi an man chuan an mi man chu bail-a chhuah tur a ni.
(2)    Mi tu pawh, a thubuai avanga a tan theih tur hun chanve a tan hnu pawha a thubuai chhui chu zawh fel a nih loh chuan chu mi chu bail-a chhuahtir tur a ni.
(3)    Bail theih loh chi pawikhawihna (non-bailable offence) ah pawh kum tling lo te chu bail-a chhuahtir an ni thin a, hmeichhia te, dam lo leh rualbanlo (infirm) te pawh bail-a chhuahtir theih an ni.
(4)    High Court leh Sessions Court-te hian bail-a mi tangte chhuahtir theihna (special power) an nei bawk.
(5)    Thubuai azirin Police-ten ni 90 emaw ni 60 emaw chhunga an chhuina report (chargesheet)  an zo hman lo a nih chuan thil sual ti nia rinhlelh chu bail-a chhuahtir tur a ni.

Eng vangin nge bail-a mi an chhuahtir thin?

Thil sual titute pawh Court-in an thil sual tih a nem ngheh hma loh chuan pawi sawi lo (innocent) anga ngaih an ni a, chu vang chuan thil sual tia ‘puh/rinhlelh’ tih tawngkam hman thin a ni. Hetiang hi thil nihphung a nih avangin Police ten thil sual titu nia hriat an mante pawh hian an thu buaia finfiahna tur Police ten an zawn chhung leh an thubuai ngaihtuah a nih chhunga bail-a chhuahtir an ni hi a awm veng vawng hle.

India rama Jail tang zawng zawng zatve dawn laite hi thubuai la chinfel loh (under-trials) nia sawi an ni nghe nghe a, mi tam takte chu thiam lohna nei lote pawh an ni ngei ang. Jail tang zawng zawngte mi sual nia kan ngaih thinnate pawh hi a dik ber lo a ni tih hei hian a tarlang tel bawk.

Corruption case-a thiam loh changte chungchang ve thung hi?

A chunga kan sawi lan tak hi chu thu buai chhui lai mek leh Court-a thu buai kal lai mek, thutlukna (Judgment & Order) la awm hma sia chhuah lailawktir chungchang a ni a. Amaherawhchu, tun hnaia kan hriatthiam loh tak em em chu: Court-in thutlukna a siam tawh hnu leh thiam loh chang, lung in tang tur an ni tih a nemngheh tawh hnu pawha bail-a chhuahtir an la ni thei zel hi a ni a! Mi tam tak phei chuan mi hausa leh sum nei te chu lung in pawh tang ve tak tak thei lo ni te pawhin kan sawi hial mai. A nihna takah chuan corruption case-ah chauh lo pawh thiam loh chan tawh hnuah hian miin bail a dil thei vek mai a, amaherawhchu, dinhmunin a zir loh avang emaw, thiam chan leh beisei loh avang emaw te hian mi dangte hi chuan convict tawh hnu hian bail kan dil lo thin te pawh a ni mahna!

Cr.PC chang 389-na hian convict tawh hnua bail chungchang chu a rawn tarlang a. Court-in thiam loh a chantirna Judgment & Order chu miin court sang zawkah a khing let (appeal) a nih chuan Court sang zawk (Appellate Court) chuan appeal-na ngaihtuah chhung atan Court hniam zawk thutlukna emaw, hremna order emaw chu a thiat lailawk (suspend) thei thin a, chutianga hremna order a suspend/stay a nih chuan thiam loh changtu pawh chu bail-in chhuahtir theih a lo ni ta thin. 

Chu mai ni lovin, hremna chu kum thum (3) pel lo a nihin emaw a thubuai hrim hrim kha bail theih thubuai (bailable) a nih a, bail-a chhuak mek a nih bawk a, court thutlukna chu a appeal ngei dawn a ni tih Court-a a hriattir a nih si chuan hremna petu court chuan chhan leh vang tha tak dang a awm a nih ngawt loh chuan bail-in a chhuahtir tur a ni. Hetia bail-a chhuahtir a nihna chhan ber hi a laka court thutlukna a appeal theih nan leh Appellate Court atanga order a neih theihna tur a ni a, chutianga bail pek an nih chhung chuan hremna order pawh chu suspend anga ngaih a ni thin. 

Hetiang hian felfai zawkin khaikhawm dawn teh ang -

(i)    Kum 3 aia rei lung ina tang tura hremna pek a nihin Appellate Court-in bail-in a chhuahtir thei.
(ii)    Hremna chu kum 3 pel lo a nih chuan a laka thutlukna/hremna chu court sang zawkah a appeal ngei dawn a ni tih Court a hriattir ang a, appeal tura hma a lak zui theih nan hremna petu court chuan bail-in a chhuahtir ang. He mi-ah hi chuan a appeal ngei dawn tih court chu a hriattir a nih chuan chhan leh vang tha tak dang a awm a nih loh chuan bail-a chhuahtir ngei ngei tur, tihna a ni mah zawk.

Hetianga hremna tihchhuah tawh hnua bail dil theihna hi eiruk thubuai chauh lovah pawh hremna tuartute hian an ti thei vek a. Eiruk thubuaia hremna pek te hi chu Kohhran, khawtlang leh ram inrelbawlna kawnga an nihna leh an sumpai dinhmunin a lo zir ve hrim hrim vang te pawh a ni mahna, zan khat lek lung ina tan pawh an hreh zual hle nia ngaih theih a ni. Chu vang chuan, danin a phalsak angin bail leh appeal-hi an ti ta zung zung mai thin.

Kan hriat tel tur chu, court thutlukna leh rorelna hi dan huang chhunga kan sawi zui leh kan chip zui (critical analysis) hi a theih viau laiin chhan leh vang mumal pawh awm lova tawngpawng sawisel hi court zah lohna (contempt of court) tling thei a ni tih kan hriat a tha a, rin loh deuha thubuaia kan inhnuh luh loh nan kan lei leh ka te dan huang chhunga kan thlun beh thiam a tha viau bawk awm e.

Latest News & Chhiar Hlawh