Kan pi leh pute kha phungthlu tak, hawihhawm tak, inngaitlawm tak leh mi pawi sawi hlau tak an ni a. An hawihhawmna leh inngaihtlawmna te chu an chetziaah leh tawng kauchhehah a lang chhuak thin.

Tin, an thil neih, ro sum leh paite pawh an uanpui ngai lo hle. Buh tam tak tharin, silai zawn hial pawh thar mah se an uanpui ngai lo a, ‘Zuvain zah a ngai a, hawp khawp kan thar ve hram e’ an ti duh chauh thin. An thil tha tihte an uanpui ngai lo a, an sawi chhuak ngai hek lo. “Mahni infak leh sakhi ngalah engmah a bet lo,” an ti mai thin.

Tum khat pawh pasaltha Chawngbawla kha an zu khawnnaah tlangval pakhat chuan pasaltha a ni tih hre loin, “Thiana, nang sabawp engzat nge i man tawh?” a ti sek mai a, Chawngbawla chuan, “Tih tham ka la man lo ve,” a tia, chutichung chuan a zawt nawn leh thin a. A tawpah a ning ta deuh a ni ang, “Savawm ram tla lai bawp leh sakhei chho sang kai lai bawp ka man tawh a, chu zawng chu a ni. Lungthu pawh ka la kim lo ve,” a ti ta a. A zawttupa chu a zak hle ni tur a ni, a kal vang vang e an ti.

Kan pi leh pute khan mi pawisawi te, tul loa mi rilru tihnat te an hlau thin hle a, thu tha lo lam pawh nise a dawngsawngtu tana dawnsawn nuam takin, pehhel takin an sawi thin. Hman lai chuan inbiakpawhna hmanrua, mobile phone la awm hek lo, mitthi an awmin tlangval tlawmngaite chu zualkoin khaw thenawmah an tlan vang vang thin. An va zualkonaah pawh thu khuh takin, “In chhung te, chumi khami chu a na hle a ni awm e,” an va ti chauh thin a, an va zualkonate chuan an lo hre thiam mai thin.

Kan pi pute hawihhawmna, phungthlukna tawngkauchheh thenkhat chu tun thleng hian thangtharte pawhin kan la chhawm nung zel a, tun hnu hian hetiang phungthlukna tawngkauchehte hi mi thenkhat chuan kan ngaithiam lo lek lek ta fo mai. Hmelhriat leh thian thate nena intawn chang hian, “I dam em? I tha em?” kan inti thin a, hetiang hunahte hian, “Ka dam khawp mai, ka tha khawp mai,” kan ti fuk fuk ngai lo. Kan dam that hle pawhin, “Kan dam e, kan tha tawk tawk e,” kan ti a, ‘kan’ tih tawngkam kan hmang deuh kher thin. Dam pangngai rengin ‘Ka tha khawp mai, ka dam khawp mai’ tih chut chut chu tawng chaltlaiah kan ngai deuh tlat a ni. Chhungte leh thenrual thate kan ngai khawpa kan dam loh erawh chuan tuar zuau anga lan kan hlauh vang te, min ngaihtuah lutuk kan hlauh vang te pawh a ni mahna, “Ka tha khawp mai, ka dam khawp mai,” kan ti hlauh a, ‘ka’ tih tawngkam kan hmang leh hlauh thin.

Mahni pual emaw, mahni ta bil kan sawi dawn pawhin ‘kan’ tih tawngkam hi kan hmang hram thin a, hei hi kan phungthlukna tawngkauchheh pawimawh tak a ni. Kan nupuite chu kan ta bil, kan pual liau liau ni mah se, ‘Ka nupui’ ti lovin ‘Kan nu’ kan ti thin. ‘Ka nupui’ han tih fuk fuk kha hawihhawm lohnaah kan ngai pawh a ni mai thei. ‘Ka nupui’ han tih fulh fulh ai chuan, ‘Kan nu’ han tih chu a ngaihthlak a nuam zawk a, a dawngsawngtu tan pawh a ngaihnobei zawk hrim hrim. “I nupui a rai tawh em?” han intih thawr ai chuan, “In nuin nau a keng tawh em?” han tihte chu a dawnsawn a nuam zawk a ni lo’m ni?

Tunlai hian mi thenkhatin, “Ka nupui ni na na na, ‘kan nu’ han tihte chu a!” an ti a, mi dang hnenah pawh ‘ka nupui’ an ti deuh kher thin. Hetianga ‘ka nupui’ ti deuh kherte hian tawngkauchheh hmang dik ta riauah an inngai pawh a ni mahna.

Mahse, Mizo tawng kalphungah chuan thil thenkhat chu a nihna ang rawt rawtin kan sawi vek lem lo. Entir nan, “Hlo ka thlo,” kan tih hian a nihna takah chuan tuthlawhin hnim kan chek thlu a ni. Chumi avang chuan, “Hnim ka chek,” kan ti ngai chuang lo, “Hlo ka thlo,” kan tih khan a fiah em em zawk. Lo kan vah hian a nihna takah chuan thing kan kit thlu a ni zawk. Mahse, tumahin ‘lo vat’ tih aiah ‘thing kit’ tih kan hmang ngai lo. Chutiang zelin lu kan meh hian a nihna takah chuan sakawrbakchehin sam kan tan/met a ni zawk a, tunlai hian ‘sam alawm kan meh’ tia, ‘sam met’ ti talh hi an awm ta nual mai. Lu mehna dawra ‘Sam mehna’ tih intar hmuh tur a awm ta nual mai.

Tin, tawngkauchheh leh thumal thenkhat hi thenhran a, awmze thar puttir chiam pawh a tul chuang lo. Hman deuh khan hmeichhe thenkhatin ‘hmeichhia’ tih hi an duh lo a, ‘minu’ an inti deuh kher thin. ‘Hmeichhia’ tiha ‘hmei’ leh ‘chhia’ kha an la hrang a, ‘hmei’ kan ni lo a, kan ‘chhe’ bawk lo an ti a ni mahna. ‘Hmeichhia’ kan tih avang hian ‘hmei’ an ni kan ti lo a, ‘chhia’ pawh kan ti hek lo. Chhia ti ila nupuiah pawh kan nei duh nang. Chuvangin, ‘hmeichhia’ tih chu mipa neih ang nei ve lo zawng zawngte kohna hming intawm (common name) a ni mai a, a mala lak hran a, awmze thar puttir a, ngaihhuat chiam chi pawh a ni lo ve.

Heti zawnga hmeichhe thenkhatin an hming (hmeichhia) an lungawipui lo a nih chuan mipa hlei hlei hian lungawi lohna tur chu kan nei ve khawp asin. Mahse, ‘A hmingin chhungkaw pa ber kan ni ve a, ‘pasal’ han tihte chu a! ‘Sal’ kan ni lo’ kan ti ngai miah lo. Hmeichhia pawh lungawi takin ‘hmeichhia’ ni se la, pawm lai nei mipa pawh lungawi takin ‘pasal’ i ni tlang dial dial ang u. Kan nupuite pawh hawihhawm takin, ‘kan nu’ tiha koh zel hi a pawi miah lo.