Kumin January ni 15 khán, Modern English Medium School-a middle sikul ka kal laia kan Sir, Chhiarkawp zir nuam min tihtírtu leh kutziak mawi (calligraphy) leh block lettering min zirtír thìntu, nun kawng dik min kawh hmuhtu, dam lohna khuma mu mék Sir Robina, R Lalremruata chu a chènna inah ka va kan tlai khawhnu ve a. Pathianin a hman êm êm, Bible Society of India zaipáwl (Besy Choir) conductor ni thìn leh tùn hnua Mizo Idol judge ni ta, ka nuna mi pawimawh tak mai Pu Robina hian dam lohna khum atanga Pathiana làwmna thar a dawn dàn te, a hla phuah chanchinte min hilh nual a. Amah hi Mizo contemporary gospel hlaa hma hruaitu nia ka hriat vànga kawm châk êm êm kha ka ni bawk a; “A chau hman hial ang a!” tih tùr khawpa rei ka thut chilh a nih kha!

Mi inngaitláwm leh mahni indah langsàr ngai lo mi a ni a; keiin, “Father of Mizo Contemporary Gospel Music” tia koh ka tum laiin ani chuan, ‘Chutiang nihna zawng ka khum pha ve teuh lo! Keini aia mi hmasa pawh an awm êm êm ang,’ a ti tlat thung!

Zaipáwl hla sak chî, a hun lai mila khawvêl chîm chin tem (taste) phâk, Mizo delh delh reng lo, a thlûk leh a rimawi tùnlaia changkäng bawk si Fakna hla ang hi, Mizoten kan nei har riauin ka hre ve thìn a. Kei chuan, Pu Robina hmaa hetiang contemporary gospel song phuaha siamtu mi dang sawi tùr an awm àwm ka hre dêr lo nia! “Father of Mizo Contemporary Gospel Music” tia koh hi phu inti lo hle mah se, kei chuan niin ka hre tlat a ni.

Hla thlûk changkäng phuahtu Pu Robin-a

Sawi tâk angin Pu Robina hla phuah leh siam rëng rëngte hi, a hun lai milin a thlûk a changkäng vah zêl a. Fakna hla a phuah bâkah hla eng emaw zât a letling bawk. Chuvàng chuan ama iráwm chhuak, a hla phuah ngei ngei zíngah pawh hian, Sâp hla atanga Mizo tawnga lehlin emaw tih, hla eng emaw zât ka nei nual rêng a ni.

Entír nán, a hla phuah hmasak ber, “Zàn A Ral Khua A Vár Dáwn” hi sawi ta ila. A chord leh a hla kal dàn hi “Sâp” ka ti a; “international hymnal tune” ruihin ka hre thìn. Fuh ka tih êm avàngin lehlin a nih ka ring reng thìn. Mahse, amah Pu Robin-a ngeiin, insit tak chungin, ‘Keima phuah leh hermonised a ni ve a; ka hla phuah hmasak ber a ni nghe nghe. A tìr chuan ka zakin ka tím khawp mai!’ tiin min hrilh.

Pu Robin-a chuan, ‘Ka u, S (Stanley) Thangkhûma hi rimawi leh solfa—Tonic leh Ulawng solfa-a min kai hruaitu ber a ni a. Ani kha kan kohhran, Salvation Army-a kan band master a nih lai a ni a. He hla ka phuah zawh hian zak chung chungin ka entír a. A han en chu a phür ta khawp mai a. Typewriter-ah min type-sak nghâl vek a ni,’ tiin a sawi. He hla hi Besy Choir (tun hmaa Besy Melody tih thin) a enkawl hnuah an album-ah an dah nghe nghe.

‘Hla phuah mi ka ni ve lo!’

Hla thlûk leh music-a a rila a ropui ang hian hla thuah erawh, chutia ropui han tih tùr a ni hauh lo thung. Hei hi amah ngei paw’n a pha lo. Chutiah rual chuan, “a tlâkchhamna lai” a inhre tlat hi fakawm ngawt mai. Hla thu mawi emaw, hla rua (poetical words) emaw, Zo raih ang a hman ve thiam lohna tak hi remchángah hmangin, a hla thu atán Bible cháng a rawn dah ta chat chat a. Hei hi a hlu êm êm a ni. Mizo thangthar sak tùr, Pathian fakna hlaa kan hausak lohna lam tak, Biblical lyrics tia sawi tùr ang hi Pu Robina hian min rawn chhawp chhuahsak ta nghauh nghauh mai a ni.

‘Kei chu hla phuah mî ka ni ve lo. Thu leh hlaa mi ril ka ni miah lo. Chuvàng chuan hla ka siam ve paw’n Pathianin min pàwl nána a hman thin Bible cháng te hi hla thu atán ka siam/rem (transcribe) ta mai thìn a,’ tia sawitu Pu Robina hian a ti sual lo khawp mai. A testimony hla, Sam 43 leh 1 Samuela 7 atangtea hla thu a rem khâwm, “Ebenezer” te; a hoa Besy Choir album hmasa ber, Sam 73 behchhana a hla phuah leh album hming putu, “Pathian Hnaih Hi A Tha A Ni” hlate hi, chumi ti chiang tùra a kut chhuak langsàrte an ni.

Ebenezer Neitu

Hebrai tawng “Ebenezer” tih hi “tanpuitu lungpui (stone of help)” tihna a ni. Bible-a kan hmuhna chu: Samuela hoa Israel miten Philistia mite an hneh hnua Samuela’n “Hei leh chen hi Lalpan min pui a ni,” tia Mizpe leh Sen inkára a lung phun hminga “Ebenezer” a vuah kha a ni.

Vawiina Isua hnung zuitute pawh hian, manganna tâwk thìn mah ila, “tanpuitu lungpui kan nei a ni,” tih chu Pu Robin-a thinlung­ah a rawn lang hlawl mai! Chu chu kum 1998-a South Africa khawpui, Cape Town-a khawvêl pum huap Salvation Army thalai intawh khâwmna (Youth Forum)-a an kal tumin a ni.

Amah Pu Robin-a, group leader ber chuan immigration chungchángah buaina tâwkin a thianten an kalsan a ngai hial. ‘Khatih lai khán ka mangang tak zet a ni! Immigration ka paltlang ve thei tlat si lo a. A hnua mahnia South Africa ka pan tùr chu ka huphurh hle mai. Ka rilruah Pathian chu kan inhumhimna leh kan chakna, mangan laia tanpui vartu hnai reng a nih thu hi a ri tlut tlut a. Youth Forum kan hman zawh hnu, Aizáwla kan hàw hnuah hlaah ka siam ta a ni,’ tiin “Ebenezer” hla a phuah chhuah dàn hi a sawi a, ‘He hla hi chu thlarauin, a thuin ka dawng hmasa a ni,’ a ti.

Youth Forum atang a thil tha rawn hawn chu

‘Tùn hma—han ti mai ila, khatia Youth Forum-a kan kal hma kha chuan, hymnal tune kan tih ang—zaipáwl sak chî hla, kan missionary Sâpten an hla lehlin min hnutchhiah ang kha ka ngaina êm êm thìn a. “Zàn A Ral…” ka phuah chhuah theihna chhan pawh kha, khatiang music ka tuipui êm vàng kha a ni ber a. Mahse, Youth Forum-ah khán ka lo tuipui thin hla thlûk uruhsùn tak (ti ma i ila) ang kha an lo tuipui tehchiam lêm lo a. Mizoten a hnua kan hriat chauh, Hillsong-ho hlate an lo tuipui êm êm tawh a, kan sa tam êm êm a. Youth Forum atanga kan hàw hnu khán ka hla tuipui ang chi kha a danglam ta vek mai a ni.

‘Chu chuan ka rilruah nasa takin Mizo hlaa siam ve duhna min neihtír a. A thiam lo a thiam loin, rualawh luat vàng zâwkin, “Shout to the Lord” (Lalpa Fakin Mi Zawng Zawng I Zai Ang) te, “As the Deer…” (Chibai Ka Bûk A Che) te, “The Power of Your Love” (I Hmangaih Ropui Chuan) hlate kha Mizo tawngin ka letling ve ta nawk nawk a. Besy Choir-ah conductor ka lo ni chho ve bawk nèn. Khati khán Besy Choir khân contemporary gospel music kha kan luhchilh nghâl kha a ni a…’ tiin Pu Robin-a chuan contemporary gospel music a luh chhoh dàn a sawi a ni.

“Zo Lunglèn” leh Pu Robin-a

Pathian Fakna hla tùnlai tak tak a siam rual hian Pu Robin-a hian Mizote tána thil ropui tak chìn chhuah a nei a; chu chu Mizo khawhar/lèn khâwm hla, zaipáwlin a part kima an sak ang chi—ama’n, “Zo Lunglèn” a tih ang hi a ni. Besy Choir album pakhatah khán, hetiang hla, “Ani Chu An Hnênah A Awm A” tih kha an telh nghe nghe.

A “mentor” ti mai ila, a u, S (Stanley) Thangkhûma a entír tumin, ‘Miin in zaipáwl hi an nuihzat mai mai ang che u!’ a lo ti hial a ni àwm e! ‘Zaipáwlin kan han zir tan dáwn a; a tìr chuan member-te nuih a za tlat mai a. Mahse, a hnu chuan a ’rau-ah an chêng zui ve thei ta mai a. A hnuah phei chuan Pathianin a hmang êm êm mai a; min ti läwm hle a ni,’ tiin Pu Robin-a chuan a sawi a; risk a la sual lo hle. 

Besy Choir chhuahsana TBZ zaipáwl a enkawl hnu paw’n “Zo Lunglèn” ang hi a buaipui chhunzawm zêl a; a buaipui ber erawh a ni lo. TBZ zaipáwlin an hit-pui êm êm, a phuahtu pawh an zawn chhuah theih loh, “Lal Nunnêma Kiangah” tih pawh kha zaipáwl sak tùra a siam (hermonised) a ni.

Chutih rual chuan “a ti chhuaktu” anga sawi erawh a duh leh chuang lo! ‘Thil hi kan hre tlém a. Keini aia hmasa zâwk pawh an lo awm palh thei a…’ a ti. A hnua Bawngkawn Bial Zaipawlin an rawn chíng chhunzawm leh an rawn champion-pui thei chuan a tih làwm thu a sawi bawk.

Natna kárah “Ebenezer” bawk

Kum 2022 kum tàwp lam khán a kal lama harsatna a neih avànga a inentír a; Pu Robin-a chu a lo cancer ve reng mai hi a lo ni a! Kolkata-a Apollo damdawi inah a kala báwk an paih a. A hnuah a kal chu paih then leh a ni. 2022 December-a an inentír tumin a dam vek tawh angin an lo sawi  a. Mahse, thla khat hnu lawkah a chhúng lam dam kim lo chuan hnai leh thi pût siam lehin an enkawl leh a. 2024 November thla khán, kum tam tak liam tawha Pathiain a pàwlna, hla hiala a lo siam, “Ebenezer” damdawi inah ngei mai a kala báwk lo la awm chu zai a ni leh a ni.

‘Nikum-a min zai dáwn tum khán ka rilru chu a zäm ve khawp mai. Mahse, testimony thar ka dawng ta hluah a. “Sipaihote Lalpa ‘kan’ hnênah a awm,” tia Bible cháng ka lo chhiar thin leh hlaa ka lo siam ngei kha, “kan hnênah a awm” ni tawh loin “ka hnênah a awm” tiin ka sawiin ka sa ta zâwk a; nasa takin ka zàmna min chhâwk a ni,’ Pu Robin-a chuan a ti.

Hetih lai hian daktawrin chuap exercise-na, zai hma leh zai hnua hama hìp leh ngai chi, “Spirometer” a chawh a. Chu chu hàmin a híp a híp thìn a. Chutih lai chuan, a tawtawráwt (saxophone) ham loha a dah reng tawh ham chu a that a ring ta tlat a. Peih lo chung chungin a hàm thar leh a. A hla phuah leh amah páwl harh leh fotu, “Ebenezer” bawk chu hàmin a rilruah a rawn thar leh a ni. Kum 1998–2004 inkára Besy Choir member-ten an hla hlui an sak that an tlángzarh tumin, Pu Robina hian “Ebenezer” hi saxophone-in a hàm nghe nghe a. A video pawh mdm YouTube channel-ah ngaihthlâk theiha dah a ni nghe nghe.