DOWNLOAD OUR APP

Read latest news on your phone
app-store
RTI Act chungchang (Oct, 18, 2015)
Lalthlamuana Ralte - Oct 26, 2015
RTI Week 2015 chu kar liam ta khan hman zawh a lo ni ta a. He dan tha tak mai hi Mizo mipuiten kan la hmelhriat tawk lo viau a, tun aia nasa hian hmang tangkai ta ila chuan hlemhletna a kiam phah anga, ram hmasawnna pawh a chak zawk ngei ang. India ramin zalenna a hmuh hnua roreltuten dan an siam tawh a zawnga la tha ber ni a an chhal hial Right to Information Act hi Parliament-in kum 2005 a Bill a pass, a hnua dan (Act) lo ni ta a ni a. He dan hian mipui thuneihna a tipung a, chhuanchhe zawkte dinhmun chawikanna hmanraw tha tak a ni a, retheih vanga dawihzepte tan huaisen phahna tlak ralthuam a ni a, ngaihthaha awm mekten an chanpual hamthatna chi hrang hrang an hmuh theihna tur hmanraw tha tawp a ni a, mi huaisente tan hlemhletna leh puanhnuai thil chhuichhuahna tur khawnvar a ni bawk. Kum 1984-a Rajasthan a thingtlang khaw te takte pakhat, Devdungri-a thil thleng kha he dan lo zik chhuahna bul a ni awm e. He khua hian mi an cheng ve tih mai bak chu thil dangah pawimawhna a nei vak lo a, thingtlang khaw tam tak ang bawkin mite hriat hlawh lo tak a ni a. Electricity a awm lo a, tui tlan tur an nei tha lo a, dawr a awm lo a, damdawi in leh sikul tak ngial pawh a awm hek lo. Chumai a ni lo, India map ah he khua hi hmuh tur a awm loh chu thu hran nise, Rajasthan map-ah pawh a lang pha lo leh zel bawk. Mahse, India rama state khawro ber leh thlaler zau tak awmna Rajasthan a he khaw pawimawh lo leh hriat hlawh lo tak a mi mangangte au rawl hi chanvo chhuhsak a awmte bakah ram mipui tan zalenna chanchin tha a lo ni ta a ni. Devdungri khuaah hian mi pathum tumruh zet mai an khawsa a. An pathum chuan thingtlang khaw hrang hrangah an vak kual a, mi chhe bakberh te te leh loneitu harsa takte an kawm kual a, zawhna mawl te te an zawt thin a - Mipuiin an khaw hmasawnna tura sum lokal zat an hria em? Sum hman dan leh tute nge hlawkpui tih an hria em? Chung sum hman dan ziahna bu (account) chu an en ve thei em? tih leh, an khawtlang hmasawnna hna thawhna sum chingpen a awm em? Corruption inrawlh eng chen nge an hriat? tih te a ni. A hma zawnga mi rethei leh lo neituten an thu leh hla hnial en a an en loh leh an dodal ngam loh - sorkar hnathawkte, politician-te, pung awm a loneitute hnena sum puktirtu (moneylender) te, contractor te chu mipuiin an zuam phah ta a. An hmalakna a lian zel a, vantlang inkhawm te an ko a, mipui pungkhawm hmaah skul, damdawi in leh vantlang hamthatna tura hmalakna hrang hranga sum hman dan felhlel te an puangzar ta zel a. Bill leh voucher lem/siamchawp te, thlarau MR-te leh hlemhletna chi hrang hrang huaisen taka sawi chhuah a nih thin avangin mi pamhamte hian an dik lohna tarlang ngamtute leh mipui thinur chu an tawng ngam ta lo a ni. Rajasthan-ah hian thingtlang mi retheite tanpuitu pawl Mazdoor Kisaan Shakti Sangathan (MKSS) pawl a lo ding a, he pawl hian 1990 chho vel atangin hmun hrang hrangah beihpui thlakin sorkar lehkha (document/file) te, a hnathawh dan te leh sum hman dan awlsam taka mipuiin an en theih a tul thu an tlangaupui a, chumi atan chuan nasa takin sorkar an nawr thin a ni. He campaign hian ngaihven a hlawh ta hle a, sorkar hnathawk te, dan hre mi te, chanchinbu mi te leh mi thiamten an tuipui zui ta viau mai a. MKSS hmalakna zarah kum 1996 khan National Campaign for People’s Right to Information (NCPRI) din a lo ni a. He pawl hian langtlang sorkar leh zawhfiah theih/mawhphur thei sorkar (transparent & accountable govt.) a awm theih nan nasa takin hma a la zel a. Tichuan, Rajasthan sorkar chuan kum 2000 khan Right to Information dan a siam ta hlawl mai a. Chu dan hmang chuan thingtlang hmun tam takah sorkar sum hman dik lo hmuhchhuah a ni a, sorkar hnathawk zinga mi dik lo eng emaw zat hrem an ni bawk. Sorkar laipui pawhin Freedom of Information Bill, 2000 a siam ve ta a. Mahse, he dan hi mi tam takin an duhkhawp lo a, sawisel a hlawh hle a, Information hi mipui chanvo (Right) a dah ngheh ngei duhtuten an nawr zui zel bawk a.  A tawi zawngin sawi ta ila, UPA sorkar a lo din khan an hotunu Sonia Gandhi-in RTI Act leh NREG Act hi a ngai pawimawh hle a, National Advisory Council-ah rel a ni a, chumi hnuah Parliament-ah put luh leh a ni a. Hetih chhung hian dodaltu an awm reng a, chung zingah chuan mi challang tak tak pawh an awm nawk a ni. Chutiang karah chuan May 11, 2005 khan Lok Sabha chuan Right to Information Bill, 2005 chu a pawm ta a. June 11, 2005 khan President in a pawmpui leh a. Tichuan, mipuite hamthatna tur, langtlang sorkar neih theihna tur leh hlemhletna dona hmanraw hriam bera an sawi Right to Information chu October 13,2005 atang khan India ram pumah a taka hman a lo ni ta. RTI activist lar, Magsaysay Award dawngtu, politics a zuang lut ta Delhi chief minister ni mek Arvind Kejriwal hian tunhma deuh khan RTI Act chungchang sawiin, Information Officer-te hian zawhna an dawnah a bawplawk a lak tur leh chhuanlam tur an zawn bakah, information pek tur tih khawtlai leh pek loh theih dan an zawng char char a lo ti tawh a. Hei hi kan ramah pawh a dik viau awm e. Chutihlaiin, kum sawm kal ta chhung hian Mizoramah pawh RTI Act hi tangkaipui sawi tur an awm nual tawh. Kan hriat angin 2006 khan Zozam chanchinbu chuan RTI Act hmang hian ram hruaitu (MLA leh Minister) te zinna senso a lo ching chhuak tawh a. MLA engemaw zat leh minister zingah Dawt Bill la an awm tih mipui hriatah a puangzar a nih kha. Kha Dawt Bill khan vawiin thlengin nghawng a nei a, ram hruaitute pawh an inenlet phah viau nghe nghe a ni. Chanchinbumi bakah PRISM, zirlai pawl, political party leh pawl thenkhatte pawhin he dan hi an hmang tangkai viau tawh a. Mahse, he danin a tum ber pakhat hlemhletna a zung chawp a kar phawng a, phoro tur chuan hmabak kan la ngah hle. Thuneitute tlankhalh zel ngam leh tha thlah lo a beih zui zel a ngai a. RTI activist neih a chakawm khawp mai. Engpawhnise, he dan hi dan ropui tak, mipui chanvo (right) humhalhna a ni tih hria ila, sorkar hmalakna leh thuneitute thiltih dik lo leh hlemhletna thil hriat hi khua leh tuite ‘chanvo’ (right) a ni tih hre chungin hman tangkai zel i tum ang u.

Latest News & Chhiar Hlawh